# started 2014-08-17T08:40:02Z "Geographi (vo griech. \u03B3\u03B5\u03C9\u03B3\u03C1\u03B1\u03C6\u03AF\u03B1 geografia) oder Erdkund isch d Wisseschaft, wo sich mit de r\u00FCmliche Struktur und Entwicklig vo de Erdoberflechi befasst, in ihre physische Bschaffeheit und au als Ruum und Ort vom menschliche Lebe und Handle."@sq . "\u00C9cologie isch d`Wisseschaft vum H\u00FCshalt vu dr Nad\u00FCr. Dr ditsch Zoolog E. Haeckel het 1866 zum erschdt Mol d\u00E4r Bigriff so definiert: \"die g'samt Wisseschaft vo d'r Beziehige vu ne me Organismus zue sinnere \u00DCssew\u00E4lt\" und 1870 \" d'L\u00E4hre vu d'r \u00D6konomie, vu d\u00E4m H\u00FCshalt vu d'r dierische Organisme\". Me redet in d\u00E4m Z\u00E4mmehang auch vom \u00F6kologische Gliichgwicht, wo vom menschliche Wi auch chan gscht\u00F6rt Siith\u00E4r het d\u00E4r Bigriff awwer a\u00FCi no ganz anderi Bedidunge: m'r spricht au vu \u00C9cologie, wemmer an d Umw\u00E4lt iwerh\u00E4upt d\u00E4nkt, vor allem d\u00E4nn, w\u00E4nn si sich uff d' M\u00E4nsche schl\u00E4cht \u00FCwirke duet. Me redet in d\u00E4m Z\u00E4mmehang auch vom \u00F6kologische Gliichgwicht wo durch s menschliche Wirtschafte gscht\u00F6rt wird.Ab 1970 gits dann a\u00FC ne \u00C9cologie-Biwegig, wu under anderem s' Bleiw\u00E4rk in Markelse un s'Adomkraftw\u00E4rk im badische Wyhl verhindert het. Badisch-els\u00E4ssische B\u00FCrgerinitiativen"@sq . "Biologi (vo griechisch bios, L\u00E4b\u00E4 und logos, Wort oder Lehr, also \"Lehr vom L\u00E4b\u00E4\") isch d' Wisseschaft vu allem, was l\u00E4bt und vu d\u00E4m wie s'Leb\u00E4ndige alles mitenand verbunde isch. Vor em 18. Johrhundert het mr vu dr \"Naturgschicht\" gredet, d\u00F6t isch aber au no d' Mineralogii (d L\u00E4hr vu d\u00E4 Stei) drbie gsi.D Biologii wird in vili Deilgebiet iideilt: die theoretisch Biologii, die allgemeini Zoologii und die allgemeini Botanik, aber au d Physiologii, wo f\u00FCr d Mediziner wichdig isch, d Biochemii und d \u00D6kologii. Wil dr \u00DCbergang zu andere Wisseschaftsgebiet wie d Medizin und d Psychologii fliessend isch und d Forschig h\u00FCfig schdark interdisziplin\u00E4r isch hai sich d Begriff Biowisseschafte, Life Sciences und L\u00E4beswisseschafte iib\u00FCrgeret.D Biologii interessiert sich f\u00FCr alles, wo mit L\u00E4bigem z due het, vom chliinschde wie Molek\u00FClschtrukture \u00FCber Organelle, Zelle, Zellverb\u00E4nd, Gw\u00E4b und Organ zu komplexe Organisme. In no gr\u00F6\u00F6ssere Zs\u00E4mmenh\u00E4ng wird s Verhalte vo einzelne Organisme und ihri Interaktione mit andere Organisme und mit ihrer Umw\u00E4lt untersuecht.Sit de f\u00FCnfzger Joor isch mit dr Entdeckung fun de Doppelhelix vu Watson un Crick d'\u00C4ra vu de Molekularbiologii entstande. Seit dem Zeitpunkt ka d'Biologii Stoffwechselprozess uf molekularer Ebene untersuch\u00E4. D'Struktur vu de Doppelhelix h\u00E4tt au wertvolle Impulse f\u00FCrs Konzept vum Gen g\u00E4be. Gene sin a ganz zentrals Konzept in de Biologii."@sq . "De Mittwuch isch de dritt Dag in de Wuche (noch dr DIN 1355 sit 1976), noch dr christlich/j\u00FCdische Zellung dr viert. Noch dera Zellig isch er genau i de Mitti vo de Wuche und do devo chunnt au sin d\u00FCtsche Name. Noch de neue und h\u00FCt \u00FCbliche Wohrnemig vo de Wuche h\u00E4ts zwai T\u00E4g (M\u00E4ntig und Zystig) vor em Mittwuch, aber vier T\u00E4g nochher (Dunschdig, Frytig, Samstig und Sunntig) und drum ischer h\u00FCt nume no vo de Schuelwuche d Mitti.Frejer het de Mittwuch Wodanstag gheise. Manchi sage au 'Miagde'. I de Ostschwiz, vorallem im Appez\u00E4llerland und im Rhintl, haisst er au 'Mektig'."@sq . "D`Abch\u00FCrzig UTC schtat f\u00FCr \"Koordinierti W\u00E4ltziit\", und chunnt vom \u00E4nglische Usdruck \"Universal Time Coordinated \". Uf Franz\u00F6sisch heisst`s \"Temps Universel Coordonn\u00E9\".D'UTC isch nid z'verw\u00E4chsle mit de GMT (Greenwich Mean Time). Ab und zue wird au s'K\u00FCrzel Z f\u00FCr Zulu aagw\u00E4ndet (z.B. 16:24Z).D'UTC het dr Vorteil, dass si keini Summer- oder Winterzyte kennt und sich dorum als \"Standard\" eignet. Si berueht zudem uf de SI-Sekunde, und wird vo Ziit zu ziit a d'UT (ex-GMT) aapassd.Si wird vor allem in technische Bereich iigsetzt. Zum Biispiil i dr Fliegerei. Alli Flugpl\u00E4n w\u00E4rde (intern, also f\u00FCr Flug- und Landebewilligunge etc.) in UTC aag\u00E4h. F\u00FCr's Publikum w\u00E4rde d'Zyte dr Eifachkeit halber denn in Lokalzyt umgr\u00E4chnet. D' Lokalzyt wird au in Bezug zur UTC aag\u00E4h: z.B. herrscht in Mitteleuropa im Winter UTC+1 und im Summer UTC+2.Es wiiters Biispiil isch d'Informatik. Deht wird d'Zyt ebefalls als Basis bruucht, wo ufgrund von ere denn d'Lokalzyt berechnet wird. Es gitt da na aazmerke, dass in villne Programm d'UTC mit de GMT verwechslet wird. Findt me drum zum Biispiil imene E-Mail d'Aagab \"gesendet 09.09.2009 09:09:09 GMT+1\" isch eigentlich UTC+1 gmeint."@sq . "D Wikipedia isch e Enzyklopedii mid Byydreeg, w\u00F9 jeede Internet-Nutzer d\u00E8\u00E8rf \u00E4ndere oder naimen anderschd cha verw\u00E4nde. S Woord \u00ABWikipedia\u00BB isch z\u00E4megsezd us em hawaiianische Wort \u00ABwikiwiki\u00BB (schn\u00E4l) \u00F9n em \u00E4nglische \u00ABencyclopedia\u00BB (Enzyklopedii). E Wiki isch e Website, w\u00F9 d Benutzer d Syde nid n\u00F9me chene l\u00E4\u00E4se, s\u00F9ndern au dir\u00E4kt im Browser bearbaide."@sq . "Enzyklopedi (agr. \u1F10\u03B3\u03BA\u03C5\u03BA\u03BB\u03BF\u03C0\u03B1\u03B9\u03B4\u03B5\u03AF\u03B1, enkyklopaide\u00EDa; gibildut us \u1F10\u03B3\u03BA\u03CD\u03BA\u03BB\u03B9\u03BF\u03C2, enk\u00FDklios \"chreisf\u00F6rmig\" und \u03C0\u03B1\u03B9\u03B4\u03B5\u03AF\u03B1, paide\u00EDa \"Lehr, Bildig\") isch urspr\u00FCnglich die van \u00E4 Hippias von Elis im 5 Jh. V. Chr. gipr\u00E4gt Bizeichnig f\u00E4r d\u2019univerel Bildig. Hittu v\u00E4rsteit mu unn\u00E4r Enzyklopedi \u00E4n strukturi\u00E4rti, meglischt umfassundi Darstellig va m\u00E4nschlichum Wissu inn\u00E4ra f\u00E4r du t\u00E4glich Gibr\u00FCch \u00FCsri\u00E4chundu Gnauigkeit. Mu un\u00E4rscheidut universelli und fachspezifischi Enzyklopedie. D\u2019eruru di\u00E4nunt f\u00E4r d\u2019Darstellig fa meglich villu Wissunsgibi\u00E4tu, d\u2019nachgehndu bhandlund nur \u00E4n igschr\u00E4nkte Bireich, dischi darfir ab\u00E4r vill gnau\u00E4r und \u00FCsf\u00E4rlich\u00E4r. D\u00E4r Bigriff vann\u00E4r Enzyklopedi wird inn\u00E4r Wissuschaft va d\u00E4 Enzyklopedi \u00E4rforscht."@sq . "GNU-Lizenz f\u00FCr freie Dokumentation isch die ditsch Bezoichnung f\u00FCr die im Orginal \u00E4nglischschprochige \"GNU Free Documentation License\" (DE: Hohditsche Fassung vo dr GNU FDL).GNU-Lizenze sind Lizenze vum GNU-Projekt, des sich zum Ziel gsetzt hot, frei verf\u00FCegbare Versione vo Software und andere Werke gmiinsam z'erschtelle.D`Dokumentationslizenz isch drbi urschpringle gschaffe worre, um die Dokumente (Handbiecher, etc.), weele zue dr Software vom GNU-Projekt geschriebe worre sind, unter a \u00E4hnliche Lizenz z`schtelle wie d`Software seal. Des hoi\u00DFt, a em Goischt vo dr Freien-Software-Bewegung konforme Lizenz ou f\u00FCr andere Dokumente z`kriege, weele uf gliiche Wiis die freie Verfiegbarkoit und die Bekanntgaab und Ibertragung vo Reachte f\u00FCr a jede Person garantiirt.In dr Wikipedia wird die Lizenz f\u00FCr alle Inhalte aagwendet. Reachtsverbindlich isch drbi allad dr \u00E4nglisch Orginaltekscht.Lueg ou: Open Content, Urheberrecht, Copyright, Copyleft, Wikipedia:GNU Freie Dokumentationslizenz, Wikipedia:Lizenzbestimmungen, Wikipedia:Urheberrecht, Richard Stallman, Eben Moglen"@sq . "Albanie (albanisch: Shqip\u00EBria) isch e Staat i S\u00FCedoschteuropa ufem Balkan. Im Norde grenzt Albanie aa Serbie un Montenegro (Kosovo), im Oschte aa d Republik Makedonie un im S\u00FC\u00FCde aa Griecheland. Im Weschte h\u00E4t Albanie e Ch\u00FCschte aa dr Adria un em Ionische Meer. D Hauptstadt un gr\u00F6schti Stadt isch Tirana."@sq . "Als Alemannisch bezeichnet mer dr Dial\u00E4kt / di Sproch, wu im S\u00FCdweschte vum ditsche Sprochr\u00FC\u00FCm gschw\u00E4tzt wird. Alemannisch wird vo uugf\u00E4hr z\u00E4e Millione M\u00E4nsche gredet. I de Schwyz kennt mers als Schwyzerd\u00FCtsch, z Frankriich heissts Els\u00E4sserditsch. Regional gits verschiidini Eigebezeichnige, wi\u00E4 z.B. Markgr\u00E4flerisch, Kaisersti\u00E4hlerisch, Baseldytsch, Z\u00FCrit\u00FC\u00FCtsch, Luschtenauerisch usw. D Sprochwisseschaft zellt au s Schw\u00E4bisch zum Alemannische.S h\u00FCtig Alemannisch h\u00E4t sich usem Altalemannisch un Mittelalemannisch entwiggelt."@sq . "Dr Black Tiger (* 1972 z Basel als Urs Baur) isch dr erschti R\u00E4pper gsi, wo uf Schwytzerd\u00FCtsch (Baaseldytsch), gr\u00E4ppt hed, und zwoor uf \"Murder by Dialect\" (1991) vo P27. Sp\u00F6ter hed er z\u00E4me mit em MC Rony en Album uffgno und hed d Gruppe Skeltigeron gr\u00FCndet, z\u00E4me mit em Skelt und em MC Rony. Nochh\u00E4r hed er sich wider uf sy Solo-Karriere konzentriert. Sy Solo-CD \"Solo\" gilt as ainy vo de beschte D\u00FCtschschwytzer R\u00E4p-CD. Dr Black Tiger het d Matur am Gymnasium am M\u00FCnschderblatz gmacht und isch denn i d Musigbranche iigstige. Sp\u00F6ter het er denn a de Uni Basel afange Psychologii studiere. Dr Black Tiger organisert Rap-Uustuuschprojekt zw\u00FCschet Afrika und dr Schwyz."@sq . "Ricotta isch dr italienisch Name f\u00FCr`en Frischk\u00E4s us Schoof- oder Chuemilch. Er entstoht, wenn m\u00E4 fr\u00FCschi Milch oder Niidel in d Molke duet, das alles uf 90 \u00B0C ufwermt und Zitrones\u00FC\u00FCri drzue git, so dass es grinnt. Dr Chees wird vorsichdig ooben abgsch\u00F6pft.F\u00FCr zum Ricotta mache brucht m\u00E4 S\u00FCessmolke, won \u00FCbrig blibt wemm m\u00E4 anderi Chees h\u00E4rstellt. In dr Molke het s kei Casein meh, aber es git no anderi Protein, haupts\u00E4chlig Albumin.Fr\u00FCsche Ricotta, wo nume us S\u00FCessmolke gmacht wird, isch mild, s\u00FCesslig und es het fast kei Fett din.Noch dr H\u00E4\u00E4rstellig vom Ricotta blibt non e gr\u00FCeni Fl\u00FCssik\u00E4it \u00FCbrig, d Suurmolke. Die cha as Dierfueter witerverw\u00E4rtet oder furtgheit w\u00E4rde. Die gr\u00FCenligi Farb stammt haupts\u00E4chlig vom Riboflavin.Dr Ziger, wo in de d\u00FCtschsproochige Alpel\u00E4nder broduziert wird, isch en \u00E4\u00E4nligi Cheessorte."@sq . "'S Elsass \u00E9sch e Region \u00E9m Oschte vun Fr\u00E0nkrich - un de Weschtsite vum (mittlere un s\u00FCedlich) Owerrhin-Tal - \u00E0lso 's L\u00E4ndel zw\u00E9sche Rhin un Vogese. M\u00E9t ('m mittlere un s\u00FCedlich) Bade z's\u00E0mme bildt's \u00E0lso de (oweri) Owerrhin-Region zw\u00E9sche Basel un Karlsr\u00FCeh, Schw\u00E0rzwald un Vogese. 'S Elsass (R\u00E9gion Alsace) \u00E9sch de kleinscht vun de Regione vun de France m\u00E9tropolitaine (europ\u00E4isch Fr\u00E0nkrich) m\u00E9t numme zw\u00E9i D\u00E9partements (normalerwiss 3-4 D\u00E9partements in e Region) un e Superficie/Fl\u00E4chi vun 8.280 km\u00B2. De zw\u00E9i Departements sin de Bas-Rhin (Unt'relsass) - Departementszahl 67, Prefekt\u00FCr Strosburi - un de Haut-Rhin (Oww'relsass) - 68, Prefekt\u00FCr C\u00F2lmer. 'S geht vun de n\u00E0tionali, ditsch-fr\u00E0nzeeschi Grenz en d'r Mitt vum Fluss \u00E0n de heechschti Grate vun d'Vogese - met e p\u00E0\u00E0r Stickele L\u00E0nd uff'm Oschtufer wo in elsassischi G'meinde g'heere.Numme \u00E9m \"Krumme Elsass\" (frz.: Alsace Bossue) \u00E9m Norde vun Zawere geht's ewwer de Vogese n\u00E9wwer bis ins Saart\u00E0l. \u00C9m S\u00FCde steest's \u00E0n d'Schwiz, \u00E9m Norde \u00E9sch de Lauter de Grenz z'r Pfalz. De Nochbere \u00E9n Fr\u00E0nkrich sin de R\u00E9gion Lothringe un de R\u00E9gion Franche Comt\u00E9.'S Elsass \u00E9sch de fr\u00E0nzeesch \u00C0nteil vun de alem\u00E0nnisch L\u00E4nd'r, 's g'heert zue Fr\u00E0nkrich - m\u00E9t Unterbrechunge - zitter'm 17. Johrhundert (westf. Fride 1648, Strosburi 1681) m\u00E9t \u00DCssn\u00E0hm vun Milh\u00FCse, wo bis 1798 Teil vun de Schwizer Eidgenossesch\u00E0ft gsin \u00E9sch. 'S g'heert \u00E0lso nit zue de j\u00FCngschti Teile vun Fr\u00E0nkrich wie Savoye od'r \u00F6i noch Corsica - \u00F6i wenn's erscht 1945 (un dovor 1919) 's letscht mol w\u00E9d'r \u00E0n Fr\u00E0nkrich \u00E0ng'schlosse \u00E9sch wore. Vun 1871 bis 1919 un zw\u00E9sche 1941 un 1944 het's Elsass zuem Ditsche Rich g'hert. D'Diktator Hitler het de Region 1941 \u00E0ls e Teil vum \"S\u00FCdwest-Gau\" bh\u00E0ndelt. D'N\u00E0mme kummt vum altalemannische ali-sat (Fremdsitz) oder villicht a\u00FC vun Ill-sass (Sitz vum linksrhiinische Flessle Ill) her. Diss het wohrschins keltischi Wurzle. Vun do het sich's entwickelt zue Elsass un latinisch Alsatia un Alsace."@sq . "Russland - bzw. Russischi F\u00F6deration - isch a zentralisierti Bundesrepublik odr F\u00F6deration z Osteuropa und -asie. Russland isch dr fl\u00E4chem\u00E4\u00DFig greeschte Schtaat uf dr Wealt.D Hauptschtadt heisst Moskau und isch e Millioneschtadt. Dr Schtaat Russland gits erscht sit em 21. Dez\u00E4mber 1991; er isch entschtande us dr Uffl\u00F6sig vo dr Union vo de Sozialistische Sowjetrepublike."@sq . "Fr\u00E0nkrich (uff fr\u00E0nzeesch la France, staatlich de R\u00E9publique fran\u00E7aise) \u00E9sch e L\u00E0nd im weschtlich Europa. Es het ebbs meh \u00E0ls sechzich Millione Inwohner un \u00E9sch m\u00E9t 543.965 km\u00B2 nooch Russland un d Ukraine s drittgreescht L\u00E0nd vun Europa. So nennt mers \u00F6i de \"Grande Nation\" un weje sini Form s \"Hexagon\". M\u00E9t sini K\u00FCschte \u00E9schs des einzigscht L\u00E0nd vun Europa, wie vun dNordsee unm Atlantik bis zuem M\u00E9ttelmeer \u00E9wwr de g\u00E0nz Kontinent driwwrl\u00E0ngt. De nation\u00E0li Sprooch, s Fr\u00E0nzeesch \u00E9sch de constit\u00FCtionelli \"Sprooch vun de Republik\", awwer s gibt \u00F6i noch 77 Regionalsprooche wo ken offiziell Status h\u00E0n."@sq . "De Glarner Schabbzigger isch e Schwizer Cheessorte, wo nid wie dr Ziger us Molke sondern us Magermilch gmacht wird und mit eme speziellen indische Klee (Trigonella caerulea), em Ziigerchruut gw\u00FCrzt isch. Mit Angge vermischt git das en feine Brotuufstrych, de Anggezigger."@sq . "D norm\u00E4nnischi Sprooch (in dr Normandi normaund, uf Jersey nouormand) gh\u00F6rt zue de Langues d'o\u00EFl un wird z Nordfrankriich in dr Normandi un uf de Kanalinsle gsproche. Es gilt als e bedrohti Sprooch un isch numme uf de Kanalinsle offiziel anerkannt. In dr Normandi isch es offiziel nit anerkannt, es wird aber amene Deil coll\u00E8ges vum Cotentin unterrichtet. S Norm\u00E4nnisch het zum eine Gmeinsamkeite mitem Pikardische (domaine normano-picard) im Weschte un mitem Gallo (domaine de l'ouest) im S\u00FCde."@sq .