# started 2014-08-16T12:35:44Z "As luengas esquimo-aleutianas forman una familia de luengas parlata prencipalment en as islas y costas m\u00E9s septentrionals d'America d'o Norte per bellas 80.000 personas. A ista familia perteneixen: l' aleutiano o inuktitut o inupiatun o yupikBells estudiosos consideran o inuktitut, o inupiatun y o yupik un mesmo idioma esquimal."@an . "Chunio u chunyo ye o seiseno mes de l'anyo en o calandario gregoriano y tien 30 d\u00EDas. O suyo nombre en lat\u00EDn yera iunius, en honor d'a diosa romana Chuno (Iuno, en lat\u00EDn). Como abril, teneba 30 d\u00EDas en o primitivo calandario romano, pero pas\u00F3 a tener-ne 29 en o calandario lunar de Numa Pompilio. Con o calandario chuliano recuper\u00F3 a cantidat de 30 d\u00EDas. A forma chunyo ye documentada en o sieglo XX en aragon\u00E9s central y oriental."@an . "O mes d'abril (d'o lat\u00EDn aprilis) ye o quatreno mes de l'anyo seguntes o calandario gregori\u00E1n, dezaga de marzo y antis de mayo, y tien 30 d\u00EDas. En o calandario rom\u00E1n yera o segundo mes de l'anyada. O suyo nombre en lat\u00EDn ye d'orichen etrusco y provi\u00E9n d'Apru, que yera o nombre que recibiba en a mitoloch\u00EDa etrusca a diosa Afrodita d'a mitoloch\u00EDa griega."@an . "A mayor\u00EDa d'as luengas conoixidas s'incluyen en as clamadas familias ling\u00FCisticas. En sentiu estricto, una familia de luengas ye una unidat filochenetica, ye dicir, totz os suyos miembros derivan d'un ancestro com\u00FAn. L'ancestro ye conoixiu de forma dreita en pocas ocasions ya que o rechistro historico d'a mayor\u00EDa d'as luengas ye mui curto. Sin dembargo ye fesable remontar muitas d'as caracteristicas de l'ancestro com\u00FAn de luengas relacionadas aplicando lo metodo contimparativo \u2013 un procedimiento de reconstrucci\u00F3n creyato en o s. XIX por o ling\u00FCista August Schleicher. Se puede contrimostrar con facilidat o estatus de muitas d'as famillas listadas mas abaixo.As familias de luengas pueden estar subdivididas en unidatz menors, d'ordinario clamadas \u201Cbrancas\u201D (a historia d'una familia de luengas se representa a ormino como un \u00E1rbol)As luengas que no pueden estar clasificadas con seguranza en denguna familia son clamadas luengas aislatas."@an . "O Inuktitut ye un idioma d'a familia de luengas esquimo-aleutianas, parlato prencipalment en a dependencia danesa de Gronlandia y en parte de Canad\u00E1 per bellas 65.000 presonas.O idioma, formato per un continuo de dialectos, puede trestallar-se en: Inuktitut de l'este de Canad\u00E1 Gronland\u00E9s, en GronlandiaA luenga ye oficial en Gronlandia (chunto con o dan\u00E9s) y en os territorios canadenses de: Nunavut (chunto con o innuinaqtun, l'angl\u00E9s y o franc\u00E9s) Northwest Territories u Territorios d'o Nordueste (chunto con altras luengas indichenas, l'angl\u00E9s y o franc\u00E9s).Tami\u00E9n ye luenga d'amostranza en Nunavik (N de Quebec)"@an . "Chinero (Ginero en graf\u00EDa medieval) ye lo primer mes de l'anyo en o calandario gregori\u00E1n, fendo-ne parte 31 d\u00EDas. Lo suyo nombre JANUAIRUS ye dedicato a JANUS, dios d'os cambeyos, prencipios, os finals y as puertas (JANUA en lat\u00EDn) seguntes a mitoloch\u00EDa romana, y se relaciona con o feito d'estar o primer mes de l'anyo.Sindembargo, en o calandario rom\u00E1n o mes de chinero ocupaba a oncena posici\u00F3n d'entre os meses de l'anyo, y nom\u00E1s en feban parte 29 d\u00EDas. Esti\u00F3 con a reforma d'o calandario que faci\u00F3 Chulio C\u00E9sar quan o mes adquiri\u00F3 as suyas caracteristicas actuals. Antiparte, mesmo que febrero, o mes de chinero no existiba dica a reforma que se diz que faci\u00F3 Numa Pompilio en o sieglo VIII aC."@an . "Setiembre ye o noveno mes d'o calandario gregori\u00E1n, encara que en l'antigo calandario rom\u00E1n yera o seteno mes, estando ixa a suya etimoloch\u00EDa (d'o lat\u00EDn september, de septimus, \"seteno\"). Ye formato por 30 d\u00EDas y en o calandario va dezaga d'agosto y antis d'octubre. Ye en l'hemisferio norte o primer mes d'ag\u00FCerro, mientres que en l'hemisferio sud ye primer mes d'a primavera, dentrando-se en ixas estacions con l'equinoccio, entre o 21eno y o 24eno d\u00EDas d'o mes."@an . "O mes d'aviento ye o zaguer mes de l'anyo en o calandario gregori\u00E1n, con 31 d\u00EDas."@an . "Marzo (en lat\u00EDn Martivs) ye o tercer mes de l'anyo en o calandario gregori\u00E1n y tien 31 d\u00EDas. Yera o mes dedicato a Marte en o calandario rom\u00E1n y o primer mes de l'anyata, primer mes en o que podeban ninviar tropas a combatir difuera de Roma, feito que cambe\u00F3 quan con motivo d'as guerras celtibericas ninvioron tropas a Numancia antes fendo encomenzar l'anyo l'1 de chinero.En aragon\u00E9s fer un orache propio de marzo en atros meses ye \"marceyar\"."@an . "Octubre ye o deceno mes seguntes o calandario gregori\u00E1n, y ye formato por 31 d\u00EDas. Precedito por setiembre y seguito por noviembre, ye un mes d'ag\u00FCerro."@an . "Asia Central ye una rechi\u00F3n d'Asia que abraca as tierras d'entre a Mar Caspia y l'ueste de China.Os territorios que s'incluyen per un regular en ista rechi\u00F3n son: buena parte de Cazaquist\u00E1n, Uzbekist\u00E1n, Turkmenist\u00E1n (u Turcomanist\u00E1n), Kirguizist\u00E1n (u Kirguizia), y Tachiquist\u00E1n.A ormino tami\u00E9n se i incluyen: os pa\u00EDses d'a Transcaucasia, m\u00E9s que m\u00E9s Azerbaich\u00E1n, parte d'o N d' Ir\u00E1n, Afganist\u00E1n y Pakist\u00E1n, parte d'o S de Siberia, Mongolia, o Xinjiang y o Tibet, a l'ueste d'a Republica Popular de China.A rechi\u00F3n se caracteriza per estar un punto de trobata de chens y enfluyenzias plegatas d'Ir\u00E1n, India y China, sobre tot per a que se conoix como rota d'a seda. A luenga y cultura de buena parte d'os territorios ye turco-mongol (menos entre os tachicos y os tibetans), per o que parte d'ista rechi\u00F3n tami\u00E9n se conoix con o nombre de Turquest\u00E9n. A relichi\u00F3n mayoritaria ye o islam (menos en Mongolia y o Tibet). Os actuals Estatos independients de Cazaquist\u00E1n, Uzbekist\u00E1n, Turkmenist\u00E1n, Kirguizist\u00E1n y Tachiquist\u00E1n son o resultato d'a disgregaci\u00F3n d'as antigas republicas autonomas d'a Uni\u00F3n Sovietica."@an . "Noviembre ye l'onceno mes de l'anyo en o calendario gregori\u00E1n, y tien 30 d\u00EDas.O suyo nombre tien orichen en que d'antis m\u00E1s, en o calendario rom\u00E1n, yera o noveno mes de l'anyo (de novem u noveno, en lat\u00EDn). Quan d'adhibioron dos meses m\u00E1s chulio y agosto, en o clamato calendario chuli\u00E1n, o mes manteni\u00F3 o suyo antigo nombre, como lo manteni\u00F3 en o calendario gregori\u00E1n."@an . "O mes de febrero ye o segundo mes de l'anyo en o calandario gregori\u00E1n, y tien 28 d\u00EDas, encara que en os ditos anyos bisiestos en tien 29. O suyo nombre en lat\u00EDn, februarius, fa referencia a que yera un mes adedicato a las februa, unas fiestas de purificaci\u00F3n a on se feban sacrificios a los muertos; d'o nombre d'ixas fiestas en deriva o nombre d'o dios Februus d'a mitoloch\u00EDa romana, dios que yera tami\u00E9n relacionato con ixas actividatz purificativas. Mesmo que o mes de chinero, o mes de febrero no existiba en o primitivo calandario rom\u00E1n, y l'adhibiron, seguntes se diz, quan en o sieglo VIII aC o rei Numa Pompilio faci\u00F3 a suya reforma d'o calandario, transformando-lo d'un calandario de base lunar en un calandario de base solar. En ixas envueltas teneba ya 28 d\u00EDas, pero quan Chulio C\u00E9sar establi\u00F3 o dito calandario chuli\u00E1n, pas\u00F3 a tener-ne 29 (y 30 en os anyos bisiestos), estando tami\u00E9n o zaguer mes de l'anyo, que en ixas envueltas prencipiaba en marzo. En a reforma que faci\u00F3 C\u00E9sar Augusto d'o calandario chuli\u00E1n o mes de febrero perdi\u00F3 un d\u00EDa, pasando asinas a tener a suya configuraci\u00F3n actual."@an . "Chulio u chuliol ye o seteno mes de l'anyo en o calandario gregoriano y tien 31 d\u00EDas. En l'antigo calandario romano se deciba quintilis porque ocupaba a cinquena posici\u00F3n, pero se cambi\u00F3 por iulius en honor de Chulio C\u00E9sar (Iulius Caesar, en lat\u00EDn), dimpu\u00E9s d'o suyo asasinato, porque heba reformau o calandario y se creyeba que yera naixiu en ixe mes. A forma chuliol promana d'o diminutivo lat\u00EDn iuliolu y ye analoga a las variants catalanas juliol-joliol-juriol. Ye documentada en o sieglo XX en aragon\u00E9s central y oriental., y en textos medievals literarios como o \"Libro de Marco Polo\" a m\u00E9s de textos provinients de l'aria entre a Comunidat de Teruel y o Mayestrato"@an . "Agosto ye o ueiteno mes dr l'anyo en o calandario gregori\u00E1n, y en fan parte 31 d\u00EDas. En l'antigo calandario rom\u00E1n yera o seiseno mes de l'anyo, y se'n deciba en lat\u00EDn sixtilis, dica que se le cambi\u00F3 o suyo nombre enta augustus en a honor d'o emperador Augusto, qui esti\u00F3 o primer emperador d'o Imperio rom\u00E1n. Mientres o premitivo calandario rom\u00E1n teneba nom\u00E1s que 29 d\u00EDas, adibindo-se-le un d\u00EDa m\u00E1s con a reforma que faci\u00F3 Numa Pompilio. Con o calandario chuli\u00E1n teneba 30 d\u00EDas, encara que Augusto li adhibi\u00F3 o d\u00EDa 31 (que sac\u00F3 d'o mes de febrero) ta que tenese 31 d\u00EDas, os mesmos d\u00EDas que o mes de chulio, adedicato a lo suyo pai adoptivo Chulio C\u00E9sar."@an . "O calandario (d'o lat\u00EDn calenda) ye una cuenta sistematizata d'o tiempo ta la organizaci\u00F3n d'as actividatz humanas. D'antis m\u00E1s yera basato en os ciclos lunars. En l'actualidat, os diferents calandarios tienen base en o ciclo que describe a Tierra arredol d'o Sol y se dicen calandarios solars. O calandario sideral se basa en o movimiento d'atros astrks diferents a lo Sol."@an . "L'aragon\u00E9s (idioma aragon\u00E9s u luenga aragonesa) ye un idioma romance, luenga propia d'Arag\u00F3n, parlato por bellas 25.000 personas sobretot en as comarcas pirinencas y prepirinencas d'o norte d'Arag\u00F3n. En as atras comarcas aragonesas a on que se charr\u00F3 l'idioma, hue o substrato y influencia de l'aragon\u00E9s ye encara perceptible en o castellano que se i fabla, m\u00E1s que m\u00E1s en os aragonesismos lexicos."@an . "Ista ye una lista alfabetica d'os Estatos sobiranos d'o mundo. S'incluyen os Estatos independients de jure y de facto. En os zaguers, se i trobar\u00E1 una explicaci\u00F3n d'as razons ta encluir-lo. Tami\u00E9n se puede consultar una lista de dependencias u territorios dependients y una de territorios ocupatos u que deseyan una mayor autonom\u00EDa.Ya que a denominaci\u00F3n d'a mayor\u00EDa d'os Estatos d'o mundo no ye encara prou definita en aragon\u00E9s, muitas d'as solucions pueden estar consideratas como propuestas. S'ha mirato de respectar igual a tradici\u00F3n como l'acercamiento a lo toponimo orichinal, parando tami\u00E9n cuenta en as solucions adoptatas per as luengas romanicas amanatas a l'aragon\u00E9s. En muitas ocasions, y per falta d'una denominaci\u00F3n normativizata, s'ofreixen m\u00E9s d'una u de dos alternativas, anque se n'aconsella la primera."@an . "As Sciencias naturals son as sciencias que tienen por obchecto l'estudeo d'a naturaleza. As sciencias naturals estudean os aspectos fisicos, no pas humanos d'o mundo, que son obchecto d'estudeo d'as Sciencias humanas. O grupo d'as Sciencias naturals se distingue por un costau d'as Sciencias socials, y por atro, d'as artes y as humanidatz. As Sciencias naturals siguen o metodo scientifico y miran d'explicar o funcionamiento d'o mundo por procesos naturals m\u00E1s que no divinos. As Matematicas no son por ellas mesmas una sciencia natural, pero proporcionan muitos d'os metodos alazetals ta istas sciencias. En atros contextos, o termino Sciencias naturals fa referencia a la Bioloch\u00EDa, y a l'estudeo d'os procesos biolochicos, distinguindo-se d'as Sciencias fisicas como a Quimica y a Fisica."@an . "A Bioloch\u00EDa ye a sciencia d'a vida. Estud\u00EDa as caracteristicas fisicas y de comportamiento d'os organismos vivos (actuals u d'o pasau), como han plegau a existir, y qu\u00E9 interaccions tienen entre ellos y con o medio ambient. A Bioloch\u00EDa abraca buena cosa de brancas, que muitas vegadas se consideran mesmo disciplinas independients. O termino bioloch\u00EDa se principi\u00F3 a emplegar a fins d'o sieglo XVIII por Jean-Baptiste Pierre-Antoine de Monet, caballero de Lamarck."@an . "L'astronom\u00EDa, que significa etimolochicament \"o conoiximiento d'as estrelas\" ye a sciencia que estudia l'universo y os cuerpos celestes u astros, tanto a suya posici\u00F3n y movimiento en o firmamento como a suya naturaleza, estructura y evoluci\u00F3n (astrofisica). Ye ista una d'as pocas brancas scientificas en as que os investigadors aficionatos encara pueden fer contribucions importants.Anque comparten un orichen com\u00FAn, no cal confundir l'astronom\u00EDa con l'astroloch\u00EDa, que ye una pseudosciencia emplegata dende antigo como arte devinatoria que se mira de predecir o dest\u00EDn por meyo d'a observaci\u00F3n d'a posici\u00