# started 2014-08-16T12:35:46Z "As luengas esquimo-aleutianas forman una familia de luengas parlata prencipalment en as islas y costas més septentrionals d'America d'o Norte per bellas 80.000 personas. A ista familia perteneixen: l' aleutiano o inuktitut o inupiatun o yupikBells estudiosos consideran o inuktitut, o inupiatun y o yupik un mesmo idioma esquimal."@an . "Chunio u chunyo ye o seiseno mes de l'anyo en o calandario gregoriano y tien 30 días. O suyo nombre en latín yera iunius, en honor d'a diosa romana Chuno (Iuno, en latín). Como abril, teneba 30 días en o primitivo calandario romano, pero pasó a tener-ne 29 en o calandario lunar de Numa Pompilio. Con o calandario chuliano recuperó a cantidat de 30 días. A forma chunyo ye documentada en o sieglo XX en aragonés central y oriental."@an . "O mes d'abril (d'o latín aprilis) ye o quatreno mes de l'anyo seguntes o calandario gregorián, dezaga de marzo y antis de mayo, y tien 30 días. En o calandario román yera o segundo mes de l'anyada. O suyo nombre en latín ye d'orichen etrusco y provién d'Apru, que yera o nombre que recibiba en a mitolochía etrusca a diosa Afrodita d'a mitolochía griega."@an . "A mayoría d'as luengas conoixidas s'incluyen en as clamadas familias lingüisticas. En sentiu estricto, una familia de luengas ye una unidat filochenetica, ye dicir, totz os suyos miembros derivan d'un ancestro común. L'ancestro ye conoixiu de forma dreita en pocas ocasions ya que o rechistro historico d'a mayoría d'as luengas ye mui curto. Sin dembargo ye fesable remontar muitas d'as caracteristicas de l'ancestro común de luengas relacionadas aplicando lo metodo contimparativo – un procedimiento de reconstrucción creyato en o s. XIX por o lingüista August Schleicher. Se puede contrimostrar con facilidat o estatus de muitas d'as famillas listadas mas abaixo.As familias de luengas pueden estar subdivididas en unidatz menors, d'ordinario clamadas “brancas” (a historia d'una familia de luengas se representa a ormino como un árbol)As luengas que no pueden estar clasificadas con seguranza en denguna familia son clamadas luengas aislatas."@an . "O Inuktitut ye un idioma d'a familia de luengas esquimo-aleutianas, parlato prencipalment en a dependencia danesa de Gronlandia y en parte de Canadá per bellas 65.000 presonas.O idioma, formato per un continuo de dialectos, puede trestallar-se en: Inuktitut de l'este de Canadá Gronlandés, en GronlandiaA luenga ye oficial en Gronlandia (chunto con o danés) y en os territorios canadenses de: Nunavut (chunto con o innuinaqtun, l'anglés y o francés) Northwest Territories u Territorios d'o Nordueste (chunto con altras luengas indichenas, l'anglés y o francés).Tamién ye luenga d'amostranza en Nunavik (N de Quebec)"@an . "Chinero (Ginero en grafía medieval) ye lo primer mes de l'anyo en o calandario gregorián, fendo-ne parte 31 días. Lo suyo nombre JANUAIRUS ye dedicato a JANUS, dios d'os cambeyos, prencipios, os finals y as puertas (JANUA en latín) seguntes a mitolochía romana, y se relaciona con o feito d'estar o primer mes de l'anyo.Sindembargo, en o calandario román o mes de chinero ocupaba a oncena posición d'entre os meses de l'anyo, y nomás en feban parte 29 días. Estió con a reforma d'o calandario que fació Chulio César quan o mes adquirió as suyas caracteristicas actuals. Antiparte, mesmo que febrero, o mes de chinero no existiba dica a reforma que se diz que fació Numa Pompilio en o sieglo VIII aC."@an . "Setiembre ye o noveno mes d'o calandario gregorián, encara que en l'antigo calandario román yera o seteno mes, estando ixa a suya etimolochía (d'o latín september, de septimus, \"seteno\"). Ye formato por 30 días y en o calandario va dezaga d'agosto y antis d'octubre. Ye en l'hemisferio norte o primer mes d'agüerro, mientres que en l'hemisferio sud ye primer mes d'a primavera, dentrando-se en ixas estacions con l'equinoccio, entre o 21eno y o 24eno días d'o mes."@an . "O mes d'aviento ye o zaguer mes de l'anyo en o calandario gregorián, con 31 días."@an . "Marzo (en latín Martivs) ye o tercer mes de l'anyo en o calandario gregorián y tien 31 días. Yera o mes dedicato a Marte en o calandario román y o primer mes de l'anyata, primer mes en o que podeban ninviar tropas a combatir difuera de Roma, feito que cambeó quan con motivo d'as guerras celtibericas ninvioron tropas a Numancia antes fendo encomenzar l'anyo l'1 de chinero.En aragonés fer un orache propio de marzo en atros meses ye \"marceyar\"."@an . "Octubre ye o deceno mes seguntes o calandario gregorián, y ye formato por 31 días. Precedito por setiembre y seguito por noviembre, ye un mes d'agüerro."@an . "Asia Central ye una rechión d'Asia que abraca as tierras d'entre a Mar Caspia y l'ueste de China.Os territorios que s'incluyen per un regular en ista rechión son: buena parte de Cazaquistán, Uzbekistán, Turkmenistán (u Turcomanistán), Kirguizistán (u Kirguizia), y Tachiquistán.A ormino tamién se i incluyen: os países d'a Transcaucasia, més que més Azerbaichán, parte d'o N d' Irán, Afganistán y Pakistán, parte d'o S de Siberia, Mongolia, o Xinjiang y o Tibet, a l'ueste d'a Republica Popular de China.A rechión se caracteriza per estar un punto de trobata de chens y enfluyenzias plegatas d'Irán, India y China, sobre tot per a que se conoix como rota d'a seda. A luenga y cultura de buena parte d'os territorios ye turco-mongol (menos entre os tachicos y os tibetans), per o que parte d'ista rechión tamién se conoix con o nombre de Turquestén. A relichión mayoritaria ye o islam (menos en Mongolia y o Tibet). Os actuals Estatos independients de Cazaquistán, Uzbekistán, Turkmenistán, Kirguizistán y Tachiquistán son o resultato d'a disgregación d'as antigas republicas autonomas d'a Unión Sovietica."@an . "Noviembre ye l'onceno mes de l'anyo en o calendario gregorián, y tien 30 días.O suyo nombre tien orichen en que d'antis más, en o calendario román, yera o noveno mes de l'anyo (de novem u noveno, en latín). Quan d'adhibioron dos meses más chulio y agosto, en o clamato calendario chulián, o mes mantenió o suyo antigo nombre, como lo mantenió en o calendario gregorián."@an . "O mes de febrero ye o segundo mes de l'anyo en o calandario gregorián, y tien 28 días, encara que en os ditos anyos bisiestos en tien 29. O suyo nombre en latín, februarius, fa referencia a que yera un mes adedicato a las februa, unas fiestas de purificación a on se feban sacrificios a los muertos; d'o nombre d'ixas fiestas en deriva o nombre d'o dios Februus d'a mitolochía romana, dios que yera tamién relacionato con ixas actividatz purificativas. Mesmo que o mes de chinero, o mes de febrero no existiba en o primitivo calandario román, y l'adhibiron, seguntes se diz, quan en o sieglo VIII aC o rei Numa Pompilio fació a suya reforma d'o calandario, transformando-lo d'un calandario de base lunar en un calandario de base solar. En ixas envueltas teneba ya 28 días, pero quan Chulio César establió o dito calandario chulián, pasó a tener-ne 29 (y 30 en os anyos bisiestos), estando tamién o zaguer mes de l'anyo, que en ixas envueltas prencipiaba en marzo. En a reforma que fació César Augusto d'o calandario chulián o mes de febrero perdió un día, pasando asinas a tener a suya configuración actual."@an . "Chulio u chuliol ye o seteno mes de l'anyo en o calandario gregoriano y tien 31 días. En l'antigo calandario romano se deciba quintilis porque ocupaba a cinquena posición, pero se cambió por iulius en honor de Chulio César (Iulius Caesar, en latín), dimpués d'o suyo asasinato, porque heba reformau o calandario y se creyeba que yera naixiu en ixe mes. A forma chuliol promana d'o diminutivo latín iuliolu y ye analoga a las variants catalanas juliol-joliol-juriol. Ye documentada en o sieglo XX en aragonés central y oriental., y en textos medievals literarios como o \"Libro de Marco Polo\" a més de textos provinients de l'aria entre a Comunidat de Teruel y o Mayestrato"@an . "Agosto ye o ueiteno mes dr l'anyo en o calandario gregorián, y en fan parte 31 días. En l'antigo calandario román yera o seiseno mes de l'anyo, y se'n deciba en latín sixtilis, dica que se le cambió o suyo nombre enta augustus en a honor d'o emperador Augusto, qui estió o primer emperador d'o Imperio román. Mientres o premitivo calandario román teneba nomás que 29 días, adibindo-se-le un día más con a reforma que fació Numa Pompilio. Con o calandario chulián teneba 30 días, encara que Augusto li adhibió o día 31 (que sacó d'o mes de febrero) ta que tenese 31 días, os mesmos días que o mes de chulio, adedicato a lo suyo pai adoptivo Chulio César."@an . "O calandario (d'o latín calenda) ye una cuenta sistematizata d'o tiempo ta la organización d'as actividatz humanas. D'antis más yera basato en os ciclos lunars. En l'actualidat, os diferents calandarios tienen base en o ciclo que describe a Tierra arredol d'o Sol y se dicen calandarios solars. O calandario sideral se basa en o movimiento d'atros astrks diferents a lo Sol."@an . "L'aragonés (idioma aragonés u luenga aragonesa) ye un idioma romance, luenga propia d'Aragón, parlato por bellas 25.000 personas sobretot en as comarcas pirinencas y prepirinencas d'o norte d'Aragón. En as atras comarcas aragonesas a on que se charró l'idioma, hue o substrato y influencia de l'aragonés ye encara perceptible en o castellano que se i fabla, más que más en os aragonesismos lexicos."@an . "Ista ye una lista alfabetica d'os Estatos sobiranos d'o mundo. S'incluyen os Estatos independients de jure y de facto. En os zaguers, se i trobará una explicación d'as razons ta encluir-lo. Tamién se puede consultar una lista de dependencias u territorios dependients y una de territorios ocupatos u que deseyan una mayor autonomía.Ya que a denominación d'a mayoría d'os Estatos d'o mundo no ye encara prou definita en aragonés, muitas d'as solucions pueden estar consideratas como propuestas. S'ha mirato de respectar igual a tradición como l'acercamiento a lo toponimo orichinal, parando tamién cuenta en as solucions adoptatas per as luengas romanicas amanatas a l'aragonés. En muitas ocasions, y per falta d'una denominación normativizata, s'ofreixen més d'una u de dos alternativas, anque se n'aconsella la primera."@an . "As Sciencias naturals son as sciencias que tienen por obchecto l'estudeo d'a naturaleza. As sciencias naturals estudean os aspectos fisicos, no pas humanos d'o mundo, que son obchecto d'estudeo d'as Sciencias humanas. O grupo d'as Sciencias naturals se distingue por un costau d'as Sciencias socials, y por atro, d'as artes y as humanidatz. As Sciencias naturals siguen o metodo scientifico y miran d'explicar o funcionamiento d'o mundo por procesos naturals más que no divinos. As Matematicas no son por ellas mesmas una sciencia natural, pero proporcionan muitos d'os metodos alazetals ta istas sciencias. En atros contextos, o termino Sciencias naturals fa referencia a la Biolochía, y a l'estudeo d'os procesos biolochicos, distinguindo-se d'as Sciencias fisicas como a Quimica y a Fisica."@an . "A Biolochía ye a sciencia d'a vida. Estudía as caracteristicas fisicas y de comportamiento d'os organismos vivos (actuals u d'o pasau), como han plegau a existir, y qué interaccions tienen entre ellos y con o medio ambient. A Biolochía abraca buena cosa de brancas, que muitas vegadas se consideran mesmo disciplinas independients. O termino biolochía se principió a emplegar a fins d'o sieglo XVIII por Jean-Baptiste Pierre-Antoine de Monet, caballero de Lamarck."@an . "L'astronomía, que significa etimolochicament \"o conoiximiento d'as estrelas\" ye a sciencia que estudia l'universo y os cuerpos celestes u astros, tanto a suya posición y movimiento en o firmamento como a suya naturaleza, estructura y evolución (astrofisica). Ye ista una d'as pocas brancas scientificas en as que os investigadors aficionatos encara pueden fer contribucions importants.Anque comparten un orichen común, no cal confundir l'astronomía con l'astrolochía, que ye una pseudosciencia emplegata dende antigo como arte devinatoria que se mira de predecir o destín por meyo d'a observación d'a posición d'os astros.En aragonés medieval bi ha textos que parlan d'astronomía y astrolochía en o \"Secreta Secretorum\", en o \"Libro del Trasoro\" y en o \"Libro d'as Marabillas d'o Mundo\". Encara que podamos leyer astronomja en o \"Libro d'el Trasoro\", encara no la diferencian de l'astrolochía:"@an . "A Cheolochía (d'o griego γηο (geo, \"tierra\"), y λογος (logos, \"parabra, razón\") ye a Sciencia que estudía a Tierra, a suya historia y os procesos que l'han formada. Tamién se puede considerar cheolochía o estudeo d'atros planetas, anque se gosan emplegar atros terminos más especializaus: selenolochía (d'a Luna), areolochía (de Marte), ecetra.O ter