# started 2014-08-17T08:42:45Z "As luengas esquimo-aleutianas forman una familia de luengas parlata prencipalment en as islas y costas m\u00E9s septentrionals d'America d'o Norte per bellas 80.000 personas. A ista familia perteneixen: l' aleutiano o inuktitut o inupiatun o yupikBells estudiosos consideran o inuktitut, o inupiatun y o yupik un mesmo idioma esquimal."@an . "Chunio u chunyo ye o seiseno mes de l'anyo en o calandario gregoriano y tien 30 d\u00EDas. O suyo nombre en lat\u00EDn yera iunius, en honor d'a diosa romana Chuno (Iuno, en lat\u00EDn). Como abril, teneba 30 d\u00EDas en o primitivo calandario romano, pero pas\u00F3 a tener-ne 29 en o calandario lunar de Numa Pompilio. Con o calandario chuliano recuper\u00F3 a cantidat de 30 d\u00EDas. A forma chunyo ye documentada en o sieglo XX en aragon\u00E9s central y oriental."@an . "O mes d'abril (d'o lat\u00EDn aprilis) ye o quatreno mes de l'anyo seguntes o calandario gregori\u00E1n, dezaga de marzo y antis de mayo, y tien 30 d\u00EDas. En o calandario rom\u00E1n yera o segundo mes de l'anyada. O suyo nombre en lat\u00EDn ye d'orichen etrusco y provi\u00E9n d'Apru, que yera o nombre que recibiba en a mitoloch\u00EDa etrusca a diosa Afrodita d'a mitoloch\u00EDa griega."@an . "A mayor\u00EDa d'as luengas conoixidas s'incluyen en as clamadas familias ling\u00FCisticas. En sentiu estricto, una familia de luengas ye una unidat filochenetica, ye dicir, totz os suyos miembros derivan d'un ancestro com\u00FAn. L'ancestro ye conoixiu de forma dreita en pocas ocasions ya que o rechistro historico d'a mayor\u00EDa d'as luengas ye mui curto."@an . "O Inuktitut ye un idioma d'a familia de luengas esquimo-aleutianas, parlato prencipalment en a dependencia danesa de Gronlandia y en parte de Canad\u00E1 per bellas 65.000 presonas.O idioma, formato per un continuo de dialectos, puede trestallar-se en: Inuktitut de l'este de Canad\u00E1 Gronland\u00E9s, en GronlandiaA luenga ye oficial en Gronlandia (chunto con o dan\u00E9s) y en os territorios canadenses de: Nunavut (chunto con o innuinaqtun, l'angl\u00E9s y o franc\u00E9s) Northwest Territories u Territorios d'o Nordueste (chunto con altras luengas indichenas, l'angl\u00E9s y o franc\u00E9s).Tami\u00E9n ye luenga d'amostranza en Nunavik (N de Quebec)"@an . "Chinero (Ginero en graf\u00EDa medieval) ye lo primer mes de l'anyo en o calandario gregori\u00E1n, fendo-ne parte 31 d\u00EDas. Lo suyo nombre JANUAIRUS ye dedicato a JANUS, dios d'os cambeyos, prencipios, os finals y as puertas (JANUA en lat\u00EDn) seguntes a mitoloch\u00EDa romana, y se relaciona con o feito d'estar o primer mes de l'anyo.Sindembargo, en o calandario rom\u00E1n o mes de chinero ocupaba a oncena posici\u00F3n d'entre os meses de l'anyo, y nom\u00E1s en feban parte 29 d\u00EDas."@an . "Setiembre ye o noveno mes d'o calandario gregori\u00E1n, encara que en l'antigo calandario rom\u00E1n yera o seteno mes, estando ixa a suya etimoloch\u00EDa (d'o lat\u00EDn september, de septimus, \"seteno\"). Ye formato por 30 d\u00EDas y en o calandario va dezaga d'agosto y antis d'octubre. Ye en l'hemisferio norte o primer mes d'ag\u00FCerro, mientres que en l'hemisferio sud ye primer mes d'a primavera, dentrando-se en ixas estacions con l'equinoccio, entre o 21eno y o 24eno d\u00EDas d'o mes."@an . "O mes d'aviento ye o zaguer mes de l'anyo en o calandario gregori\u00E1n, con 31 d\u00EDas."@an . "Marzo (en lat\u00EDn Martivs) ye o tercer mes de l'anyo en o calandario gregori\u00E1n y tien 31 d\u00EDas. Yera o mes dedicato a Marte en o calandario rom\u00E1n y o primer mes de l'anyata, primer mes en o que podeban ninviar tropas a combatir difuera de Roma, feito que cambe\u00F3 quan con motivo d'as guerras celtibericas ninvioron tropas a Numancia antes fendo encomenzar l'anyo l'1 de chinero.En aragon\u00E9s fer un orache propio de marzo en atros meses ye \"marceyar\"."@an . "Octubre ye o deceno mes seguntes o calandario gregori\u00E1n, y ye formato por 31 d\u00EDas. Precedito por setiembre y seguito por noviembre, ye un mes d'ag\u00FCerro."@an . "Asia Central ye una rechi\u00F3n d'Asia que abraca as tierras d'entre a Mar Caspia y l'ueste de China.Os territorios que s'incluyen per un regular en ista rechi\u00F3n son: buena parte de Cazaquist\u00E1n, Uzbekist\u00E1n, Turkmenist\u00E1n (u Turcomanist\u00E1n), Kirguizist\u00E1n (u Kirguizia), y Tachiquist\u00E1n.A ormino tami\u00E9n se i incluyen: os pa\u00EDses d'a Transcaucasia, m\u00E9s que m\u00E9s Azerbaich\u00E1n, parte d'o N d' Ir\u00E1n, Afganist\u00E1n y Pakist\u00E1n, parte d'o S de Siberia, Mongolia, o Xinjiang y o Tibet, a l'ueste d'a Republica Popular de China.A rechi\u00F3n se caracteriza per estar un punto de trobata de chens y enfluyenzias plegatas d'Ir\u00E1n, India y China, sobre tot per a que se conoix como rota d'a seda. "@an . "Noviembre ye l'onceno mes de l'anyo en o calendario gregori\u00E1n, y tien 30 d\u00EDas.O suyo nombre tien orichen en que d'antis m\u00E1s, en o calendario rom\u00E1n, yera o noveno mes de l'anyo (de novem u noveno, en lat\u00EDn). Quan d'adhibioron dos meses m\u00E1s chulio y agosto, en o clamato calendario chuli\u00E1n, o mes manteni\u00F3 o suyo antigo nombre, como lo manteni\u00F3 en o calendario gregori\u00E1n."@an . "O mes de febrero ye o segundo mes de l'anyo en o calandario gregori\u00E1n, y tien 28 d\u00EDas, encara que en os ditos anyos bisiestos en tien 29. O suyo nombre en lat\u00EDn, februarius, fa referencia a que yera un mes adedicato a las februa, unas fiestas de purificaci\u00F3n a on se feban sacrificios a los muertos; d'o nombre d'ixas fiestas en deriva o nombre d'o dios Februus d'a mitoloch\u00EDa romana, dios que yera tami\u00E9n relacionato con ixas actividatz purificativas."@an . "Chulio u chuliol ye o seteno mes de l'anyo en o calandario gregoriano y tien 31 d\u00EDas. En l'antigo calandario romano se deciba quintilis porque ocupaba a cinquena posici\u00F3n, pero se cambi\u00F3 por iulius en honor de Chulio C\u00E9sar (Iulius Caesar, en lat\u00EDn), dimpu\u00E9s d'o suyo asasinato, porque heba reformau o calandario y se creyeba que yera naixiu en ixe mes. A forma chuliol promana d'o diminutivo lat\u00EDn iuliolu y ye analoga a las variants catalanas juliol-joliol-juriol."@an . "Agosto ye o ueiteno mes dr l'anyo en o calandario gregori\u00E1n, y en fan parte 31 d\u00EDas. En l'antigo calandario rom\u00E1n yera o seiseno mes de l'anyo, y se'n deciba en lat\u00EDn sixtilis, dica que se le cambi\u00F3 o suyo nombre enta augustus en a honor d'o emperador Augusto, qui esti\u00F3 o primer emperador d'o Imperio rom\u00E1n. Mientres o premitivo calandario rom\u00E1n teneba nom\u00E1s que 29 d\u00EDas, adibindo-se-le un d\u00EDa m\u00E1s con a reforma que faci\u00F3 Numa Pompilio."@an . "O calandario (d'o lat\u00EDn calenda) ye una cuenta sistematizata d'o tiempo ta la organizaci\u00F3n d'as actividatz humanas. D'antis m\u00E1s yera basato en os ciclos lunars. En l'actualidat, os diferents calandarios tienen base en o ciclo que describe a Tierra arredol d'o Sol y se dicen calandarios solars. O calandario sideral se basa en o movimiento d'atros astrks diferents a lo Sol."@an . "L'aragon\u00E9s (idioma aragon\u00E9s u luenga aragonesa) ye un idioma romance, luenga propia d'Arag\u00F3n, parlato por bellas 25.000 personas sobretot en as comarcas pirinencas y prepirinencas d'o norte d'Arag\u00F3n. En as atras comarcas aragonesas a on que se charr\u00F3 l'idioma, hue o substrato y influencia de l'aragon\u00E9s ye encara perceptible en o castellano que se i fabla, m\u00E1s que m\u00E1s en os aragonesismos lexicos."@an . "Ista ye una lista alfabetica d'os Estatos sobiranos d'o mundo. S'incluyen os Estatos independients de jure y de facto. En os zaguers, se i trobar\u00E1 una explicaci\u00F3n d'as razons ta encluir-lo. Tami\u00E9n se puede consultar una lista de dependencias u territorios dependients y una de territorios ocupatos u que deseyan una mayor autonom\u00EDa.Ya que a denominaci\u00F3n d'a mayor\u00EDa d'os Estatos d'o mundo no ye encara prou definita en aragon\u00E9s, muitas d'as solucions pueden estar consideratas como propuestas."@an . "As Sciencias naturals son as sciencias que tienen por obchecto l'estudeo d'a naturaleza. As sciencias naturals estudean os aspectos fisicos, no pas humanos d'o mundo, que son obchecto d'estudeo d'as Sciencias humanas. O grupo d'as Sciencias naturals se distingue por un costau d'as Sciencias socials, y por atro, d'as artes y as humanidatz. As Sciencias naturals siguen o metodo scientifico y miran d'explicar o funcionamiento d'o mundo por procesos naturals m\u00E1s que no divinos."@an . "A Bioloch\u00EDa ye a sciencia d'a vida. Estud\u00EDa as caracteristicas fisicas y de comportamiento d'os organismos vivos (actuals u d'o pasau), como han plegau a existir, y qu\u00E9 interaccions tienen entre ellos y con o medio ambient. A Bioloch\u00EDa abraca buena cosa de brancas, que muitas vegadas se consideran mesmo disciplinas independients. O termino bioloch\u00EDa se principi\u00F3 a emplegar a fins d'o sieglo XVIII por Jean-Baptiste Pierre-Antoine de Monet, caballero de Lamarck."@an . "L'astronom\u00EDa, que significa etimolochicament \"o conoiximiento d'as estrelas\" ye a sciencia que estudia l'universo y os cuerpos celestes u astros, tanto a suya posici\u00F3n y movimiento en o firmamento como a suya naturaleza, estructura y evoluci\u00F3n (astrofisica)."@an . "A Cheoloch\u00EDa (d'o griego \u03B3\u03B7\u03BF (geo, \"tierra\"), y \u03BB\u03BF\u03B3\u03BF\u03C2 (logos, \"parabra, raz\u00F3n\") ye a Sciencia que estud\u00EDa a Tierra, a suya historia y os procesos que l'han formada. Tami\u00E9n se puede considerar cheoloch\u00EDa o estudeo d'atros planetas, anque se gosan emplegar atros terminos m\u00E1s especializaus: selenoloch\u00EDa (d'a Luna), areoloch\u00EDa (de Marte), ecetra.O termin cheoloch\u00EDa fue emplegau en primeras por Richard de Bury o 1473, que la emplegaba ta destinguir entre a churisprudencia terrenal y a teoloch\u00EDa."@an . "Antares (\u03B1 Scorpii) ye una estrela, o nombre d'a qual promana d'o griego \"pareixito a Ares\" u \"enemigo d'Ares\", probablement perque a suya tonalidat royisca fa recordar a d'o planeta Marte (Ares ta os griegos). Ixa coloraci\u00F3n especial ha feito d'a estrela un obchecto d'intr\u00E9s ta muitas sociedatz a lo largo d'a historia, y muitos d'os antigos templos echipcios s'orientoron a fin que a luz d'Antares tenese un papel import\u00E1n en as ceremonias que se i celebraban."@an . "L'ababol u ababolera (Papaver rhoeas) ye una planta dicotiledonia d'a familia d'as papaveracias. Abunda en os campos y en as m\u00E1rguins d'os camins, y se distingue per a color bien roya d'a suya flor."@an . "Os insectos (Insecta, d'o lat\u00EDn insectum), son una clase d'animals invertebratos, d'o filo d'os artropodos. Son a clase de organismos que tienen m\u00E1s especies. Entre as suyas caracteristicas estan tres pars de patas y d'os d'alas.A sciencia adedicata a lo estudeo d'os insectos ye a entomoloch\u00EDa.O cuerpo d'os insectos presenta tres tagmas: cabeza, t\u00F3rax y abdomen. O t\u00F3rax presenta tres pars de patas y en muitos insectos dos pars d'alas."@an . "Albert Einstein (14 de marzo de 1879 -\u009618 d'abril de 1955) Naixiu d'Alemanya, pero nacionalizau nordamericano. Esti\u00F3 un fisico teorico, y ye considerau como uno dos mas grans scientificos d'o pasau sieglo XX. Ye conoixiu por haber proposau a Teor\u00EDa d'a Relatividat, y por as suyas contribucions relevants a o desembolique d'a mecanica quantica, a mecanica estatistica y a cosmoloch\u00EDa."@an . "Os animals u metazous (scientificament, o reino Animalia) son organismos vivos quimio-organo-heterotrofos pluricelulars, lo menos en a suya forma adulta, con respiraci\u00F3n aerobia -son toyz dependients de l'oxich\u00E9n- y reproducci\u00F3n sexual -con formaci\u00F3n de gametos haploides y zigotos diploides (ciclo vital haplo-diploide)-, que son diferenciables d'altros sers vicos heterotrofos per a suya sensibilidat y capacidat de movimiento voluntario.Anque que no ye de plen una caracteristica que agrupe a totz os animals, s'ha de tener en cuenta que muitos d'os organismos adintro d'este grupo son os que han desembolicato mes y millor a capacidat suya ta lo movimiento. "@an . "A Literatura ye l'arte que emplega una luenga como meyo d'expresi\u00F3n. A literatura define una clase d'escritos que se destinguen por a suya polideza d'estilo u expresi\u00F3n, como a poes\u00EDa, os asayos u a historia. Ye l'arte que exprisa a polideza por meyo d'as parabras. Ye parte d'as Bellas Artes como a musica, a escultura, o teatro, etc."@an . "Homo erectus ye o nombre scientifico d'una especie d'a familia d'os Hominidae, que ye f\u00E1cil que deribe de l'Homo ergaster."@an . "A fisica (d'o griego \u03C6\u03C5\u03C3\u03B9\u03BA\u03B7) ye a sciencia d'a naturaleza en o sentiu mas amplo. A fisica estudea as propiedatz d'a materia, a enerch\u00EDa, o espacio y as interaccions entre ellos."@an . "Ta atros emplegos d'o termin Abella se veiga Abella (desambigaci\u00F3n).As abellas (scientificament Anthophila) son una subfamilia d'insectos voladors, emparentaus con as vriespas y as formigas. Son adaptaus t'alimentar-sen de n\u00E9ctar y tienen una funci\u00F3