# started 2014-08-17T08:42:53Z "Cookstown esas distrikto di Unionita Rejio, en Nord Irlando.611 km2 e 30.808 lojanti. Stofala industrio."@io . "Esperanto esas internaciona auxiliara linguo, l' \"avo\" di Ido, olqua esis reformo ye 1907 de Delegitaro. Olua nomo venas de Doktoro Esperanto, quo esis la plumnomo quo Ludwig Zamenhof uzis kande ilu publikigis la bazo di linguo, ye 1887. L'intenco di Zamenhof esis krear facila, flexebla, e neutra linguo por internaciona komuniko. Esperanto esas oficala linguo nulaloke, ma olu esas tre populara inter komuneso ek 100 000 \u2013 2 000 000 parolanti. Esas aproximata, ke existas mem 2 000 ennaskita parolanti.Nun Esperanto esas por multa aferi, inter altri turismo, kultura permuto, literaturo, televiziono, radio, e linguo-instrukto."@io . "Oceania esas geografiala, ofte geopolitikala regiono qua konsistas ek multa landi, specale insuli ed arkipelagi en Pacifiko. La vorto Oceania anke definas un kontinento, formita da insuli ed arkipelagi en Pacifiko, plu la \"insulo-kontinento\" di Australia.La totala landala surfaco di Oceania esas 9 008 458 km\u00B2. Lua totala lojanti esas aproxime 32 milioni di personi."@io . "Afrika esas la duesma maxim granda kontinento en Tero. Kun cirkum 30,2 milioni km\u00B2, ol kovras 6% dil surfaco dil planeto, e havis 1,001 milioni lojanti ye 2005. Afrika esas cirkonata al nordo kun Mediteraneo, al nord-esto kun Suez-kanalo e Reda maro, al sud-esto kun Indiana oceano e kun Oceano Atlantiko al westo. Afrika, partikulare centrala estala Afrika, esas larje egardis inter la ciencala komunito qua olu esas l'origino dil homi. Surfaco: 30,2 milioni km\u00B2 Habitanti: 1,001 milioni lojanti (2005) Nedependanta landi: 54 (kun l'agnosko di Sud-Sudan)\u2191"@io . "Linguo esas sistemo, en qua audala signi produktesas kun parol-organi. Per linguala signi homo expresas sua pensi. Ca signi nomizesas linguala expresuri. Per helpo di skribo on povas igar linguala expresuri videbla, altre dicante, lektebla. En gesto-linguo linguala expresuri esas videbla, ma ne audebla. Linguo esas o naturala od artificala.Lektez pri lingui en la reto."@io . "Artur da Costa e Silva (olda formo Arthur, 1902 en Taquari til 1969 en Rio de Janeiro) militestro (generalo) e politikisto, esis prezidanto di Brazilia de 1967 til 1969.Filiulo di un komerciisto naskita en Madeira, Portugal, Costa e Silva komencis lia armeala kariero en Porto Alegre, ed en 1918 entris l'Armeala Skolo di Realengo, en Rio de Janeiro. Ilu divenis Generalo di Armeo en 1961.Costa e Silva partoprenis en 1964 stato-stroko, e dum la guvernerio di Castello Branco ilu esis ministro dil milito. Il konkurencis kom unika kandidato en nedirekta prezidantal elekto en 1966, ed asumis povo ye 15 di marto 1967.Dum lia guvernisteso, kreskis le demonstri kontre la armeala rejimo e, kom respondo, kreskis la represo. Costa e Silva sufris cerebrala stroko ye 31 di agosto 1969 e livis guvernerio remplasita da uniono di militestri til la elekto di Em\u00EDlio Garrastazu M\u00E9dici. Ilu mortis sam yaro, ye 17 di decembro."@io . "Astronomio esas cienco pri l'observo ed expliko di eventi qui esas exter Tero e lua atmosfero. Onu studias per olu l'origini, l'evoluciono, e la fizikal e kemiala propraji di exter-tera objekti, e la procedi qui relatas ici.Astronomio esas un de la poka cienci en qua neprofesionani ankore pleas importanta rolo, partikulare pri la deskovro ed observo di kurte duranta fenomeni. Astronomio devas ne konfundesar kun astrologio, pseudocienco qua esforcas predicar la destino di ulu per sequar la jiri di cielala objekti. Quankam la du feldi havas komuna origino, li esas tre diferanta; astronomio uzas la ciencala metodo, dum ke astrologio ne uzas lu."@io . "La kontinento di Amerika dividesas en tri: Nordala, Centrala e Sudala parti. Altralatere ulafoye on parolas nur pri Nord- e Sud-Amerika, e tatempe Centr-Amerika esas konsiderata kom parto di Nord-Amerika. Anke Karibeo od Antili (Granda Antili e Mikra Antili) esas konsiderata kom aparta areo.Segun la linguala stando en Amerika, on parolas pri Angla en Usa, Kanada ed Antili, Franca (Kanada precipue Quebec e New Brunswick), Hispana e Portugala (Brazilia)."@io . "Kemio esas la cienco qua studias la kompozanti di materio (molekuli, kambiadi o komunigi dil elektroni di atomi, elektro-statikala forteso, ed altri). Ol explikas la maniero ye qua ca kompozanti asemblesas e reaktas una ad altra. Kemio esas la studio dil transformi dil materio, kontre ke fiziko esas la studio dil standi dil materio.L'energio-quanteso laboras en la kemia fenomeni facas ke sola la periferika elektroni es koncernata. Transe, on entras en la fiziko di plasmi, mem en la nuklara fiziko kon l'implikajo di atoma kerno.La ciencisto ke studias kemio esas nomizita kemiisto. Kemiisti povas verkar en multi subdivizioni di kemio: fiziko-kemio, bio-kemio, organika-kemio, inorganika-kemio, ec.Antoine Lavoisier, qua vivis en 18ma yarcento, esas konsiderata la patro di moderna kemio."@io . "Fonetiko esas brancho di linguistiko, en qua on studias produktado di homala sono e pronuncuri di pronuncado, vokali e konsonanti. Anke on studias akustika karakteri di vokali e konsonanti. Un importanta aspekto en studio esas quale audanto komprenas soni, quin lu audas."@io . "Antarktika esas granda koldega kontinento lokizita sur la sudala polo di Tero. Ol havas formo preske cirklala, mezurante 4.500 kilometri ye diametro. Antarktika esas la maxim elevita kontinento sur Tero nam sua mez-altitudo esas 2.000 metri. Ica kontinento kovresas da ampla strato de glacio mezuranta 2500 metri ye dikeso, ma olua maxim granda parti, olca strato havas denseso de preske 5 kilometri."@io . "La lingui di la mondo grupifesas segun parenteso a linguari o familii linguala. Linguari havas branchi, branchi havas grupi e grupi havas subgrupi di lingui. Linguo havas dialekti e subdialekti. Individuo havas idiolekto e multa stili.Parenteso di lingui deskovresas per la helpo di tre bazala vorti, por exemplo, per la nomi di korpoparti ed organi homala, di (mikra) numeri, di parenteso familiala, di objekti en la naturo. Ofte linguisti povas detektar vorti pruntita ek anciena propra vorti. Tre distanta parenteson onu ne povas deskovrar malgre ke ula lingui havus samatipa vorti e linguala traiti. Maxim longe onu povas retroirar en la tempo 6000\u20137000 yari per la helpo di linguala materialo. La rezultaji di linguala studio montresas kom rekonstrukti, qui esas \u2013 sen ula justa texti \u2013 sempre hipotezala.Segun la ideo di parenteso ula lingui evolucionis ek ula bazo-linguo o komenco-formo. Evolucioninta lingui esas linguidi di bazo-linguo. Ofte parenteso di lingui montresas kom arboro kun branchi e brancheti, ma nuntempe ofte pledesas anke bushi di lingui. Por exemplo Latina esas bazo-linguo di sua linguidi, Hispaniana, Franciana, Italiana e.c., e linguo di antiqua Vikingi vivas en sua linguidi, Daniana, Suediana, Norvegiana e.c.Lingui qui ne havas parenta nomizesas izolita, altralatere onu povas dicar ke linguo formacas linguaro. Izolita lingui esas, por exemplo, Koreana, Japoniana, Baskiana, Burushaskiana. En linguo-tipologio lingui grupifesas segun linguala traiti. Ula du lingui ek diferanta linguari povas havar tre samatipa traiti e formacar propra grupo tipologiala."@io . "Altaika linguaro konsistas ek tri sublinguari, qui esas: Mongoliana linguo Tungusiana lingui Turka linguiParenteso di ca linguo-grupi esas ne-pruvita. Anke ula linguisti konsideras Koreana e Japoniana kom Altaika linguo ma mem relato inter Koreana e Japoniana esas ankore ne-klara."@io . "Mongola lingui esas un grupo en Altaika linguaro. En evoluciono di Mongola lingui dicernesas tri periodi:I. La periodo di anciena Mongola finis c. 1200. Ne existas anciena texti, ma esas konkluzita ke esis du precipua dialekti, de qui un divenis la bazo di Libro-Mongola.II. De periodo di Meza-Mongola (1200\u20131500) esas prezervita multa linguala materiali. Dum Chingiz-kano e sua propaginti Mongola esis en poziciono di mondala linguo. Per estala dialekto skribita dokumenti esas komparate multa, ed esas prezervita Araba-Mongola e Persiana-Mongola vortari, quin Islamana eruditi kompilis ye 13ma e 14ma yarcenti. De sudala dialekto ne existas ula literaturala traci.III. Periodo di nuna Mongola komencis kun Buddhana renesanco, qua produktis ampla literaturo. Mongoli turnis a Buddhani c. 1575, e pose komencis tradukar verki ek Sanskritana, Chiniana e Tibetana. Nuna lingui dividas su en estala e westala grupi.Linguisti ne esas unanima pri klasifiko di Mongola lingui. Yen tri diferanta klasifiki ek diversa fonti."@io . "Finlando esas lando qua jacas en nord-Europa. Lua vicina landi esas: en nordo, Norvegia, en westo, Suedia, en esto, Rusia.En sudo ed en sud-westo jacas la Baltika Maro.La Suediana parolanta arkipelago di Alando esas autonoma provinco di Finlando.Bazala fakti pri Finlando."@io . "Biologio esas cienco generala pri vivo, lua kondicioni e lua formi diversa (organizeso di enti vivanta, medii ube li vivas, funcioni di vivo, e.c.) planti ed animali, inkluzante homi. Esas esence du branchi di biologio, la studio di animali (zoologio) e la studio di planti (botaniko). En singla brancho esas plura tradicionala faki qui koncernas strukturo (anatomio, citologio), developo e funciono (fiziologio, embriologio), heredala genetiko (evoluciono), klasfiko (taxonomio) ed interrelati di organismi kun l'una l'altra e kun sua ambiento (ekologio). Ica faki anke dividesas aden plura specalista feldi quale mikologio, entomologio e herpetologio.Tamen, la tradicionala divido inter zoologio e botanio ne plus valiesas nam grupi de biocienci developis qui violacas lia limiti, ex. mikrobiologio, bakteriologio, virologio, oceanografio e marala biologio. Esas anke biocienci qui pontizas la lakuno inter la fizikala cienci di kemio, fiziko e geologio, ex. biokemio, biofiziko e paleontologio. Simile esas ti qui relatas homala konduto, ex. psikologio e sociologio.Biologiala klasifikoBiologiisti: Bombard, Alain Laborit, Henri Pasteur, Louis"@io . "Turka lingui esas un grupo en Altaika linguaro. Parenteso-relati di Turka lingui ne esas unsenca. Hike prizentesas grupi di Turka lingui kun diferanta termini ek tri prizenturi linguistikale e geografiale. Sequez mayuskula, dika ed italika literi:1. NORDA-WESTA / 1. Westa / 1. Kipchaka grupo (1. Kipchaka-Bolgara brancho:) Tatara Bashkira (1b. Kipchaka-Kumana brancho:) Kumika Karachai-Balkara Karaima (1c. Kipchaka-Nogaia brancho:) Kazaka Karakalpaka Nogai Kirgiziana (= 2. Kirgiziana-Kipchaka brancho)2. NORDA-WESTA / 2. Norda Tatara di Altai / Altai-Turka / Oirota Flava-Uigura Teleuta(3. Hakasa-Tuvana grupo:) Tuva / Soyota / Uryanhi Tofa Karagassi Hakasa / (Tatara di) Akaban Shor Tatara di Sudal-Siberia(4. Yakuta grupo:) Yakuta Dolgana3. SUDA-WESTA / 3. Suda-westa, Oguza grupo / 5. Oguza grupo, 5a. Seldjuka brancho Turkiana / Osmana Gagauza Azera Haladji Kashgai Turkmena4. SUDA-ESTA/ 4. Esta, Uigura grupo / 5. Oguza grupo, 5b. Chagatai brancho Uigura Nov-Uigura Uzbeka Salara5. CHUVASHA / 5. Bolgara / 6. grupo di Chuvasha ChuvashaVidez Wikipedio en Azera, Kazaka, Kirgiza, Tatara, Turka, Turkmena, Uzbeka"@io . "Indo-Europana linguaro esas maxim bone studiita linguaro. Indo-Europana lingui parolesas originale inter Atlantiko e India, ma kun migrado di homi, ol expansis preske tota mondo."@io . "Tungusiana (anke Manchu-Tungusiana) lingui esas un grupo en Altaika linguaro.Tungusiana lingui parolesas en Siberia de la fluvii Ob e Yenisei a Maro di Ohota e de Arktika oceano a Mongolia. La nombro de parolanti di ta lingui esas nur c. 65 000, e la Rusiana kaptas plusa uzo.La Manchu parolesas en Norda-westa Chinia. Ol esas antiqua linguo kulturala en Est-Azia. La Manchu skribesas per kelke altrigita Mongola alfabeto. Nur un dialekto di la Manchu e Soloni e Mongola Daguri en Mandjuria uzas ol kom libro-linguo. Manchu-linguala tradukuri ek Chiniana klasika verki tre helpas, kande on solvas anciena Chiniana sintaxo, qua esas tre komplexa.La folkloro esas tre richa ma nur dum Sovieta ero on komencis krear literaturo. L' alfabeto esas nuntempe Kirila alfabeto, ma antee probesis anke la Latina alfabeto.Tungusiana lingui havas ica grupi:Sudala grupo Sudal-estala grupo Nanaia subgrupo Nanai (Goldi) Oroki (Ul\u2019ta) Ulch / Olcha / Cha Udihea subgrupo Udihe / Udehe / Ude Orochi Sudal-westala grupo Manchu Hibe Yurchen / Djurdjen (mortinta c. 1650)Nordala grupo Evenkiana (Tungusiana) Evena (Lamuta) Negidala (Elkembei) Soloni Samagiri (posible dialekto) Manegiri (posible dialekto) Birari (posible dialekto)"@io . "En mondo esas ensemblo ek lo existanta. ensemblo ek Suno qua luminas ni, Tero quan ni habitas, e la planeti cetera kun lia sateliti e kometi. Sis kontinenti: Afrika Amerika Antarktika Azia Europa OceaniaKom planeto mondon nomizesas Tero o terglobo.Oceani Antarktika oceano | Arktika oceano | Atlantiko | Indiana oceano | Pacifiko"@io . "Louis de Beaufront (1855 til 1935), di qua la vera nomo esis Louis Chevreux ma di qua la biografio ne esas tote bone konocata, esas la precipua autoro e pioniro di Ido. Ilu naskis de celiba matro e lua patro esis potenta e richa viro (forsan la lora rejo di Belgia). Ante kontributar ye la kreado di Ido, il esis fervoroza Esperantisto ed helpis la difuzado di ca interlinguo ye la komenco dil 20ma yarcento. Il asociis la Franca editerio Hachette a la propago di Esperanto e tale furnisis forta bazo por Esperanto taepoke.Zamenhof, patro di Esperanto, volis donar bazo ideologiala por lua interlinguo e taskope intencis krear spiritala movado titulizita homaranismo t.e. spiritaleso neutra e komuna (quale la interlinguo asociita kun ol) per krear renkontreyi ube homi di omna kulturi e religii povus havar komuna kulto sen renuncar pri sua propra kustumala religio ed povus interamikeskar. Ita epoko (ye 1905 cirkume) esis tre poke favoroza a la religio e spiritaleso (esis la tempo dil maxim violentoza afronti inter laikisti ed Eklezii en Francia). La homaranismo ne povis naskar. Louis de Beaufront esis katoliko qua havis tre konservema opinioni. Il propozis a Zamenhof impulsar Esperanto en la neutra medio dil turismo. La autoro di Esperanto refuzis per asertar ke il ne volas ke Esperanto divenez komercala afero ma restez pure idealismala. Lore