# started 2014-09-02T08:16:28Z "L'Internet l'è staa inventaa in del 1969 e el se ciamava ARPANET. In prinyipi l'eva ona red privada per i comunicazion militaj e universitaj de l'Amèrega, poeu la s'è spantegada e l'è devegnuda famosa in tutt el mond. In del 1993 la s'è povuda slargà semper pussee grazzia al WWW, che l'è staa creaa al CERN. La red de l'Internet l'è deviduda in sitt e l'è piena de speranz: se pò trovà pradegament tutt quell che vun el gh'ha busògn, sia informazion che però anca pericoj comè i virus.Par navigò in du l'Internet, ga vori una cunnessiun, un computer e un Web browser.Anca la pòsta eletrònega (ciamada in Ingles e-mail) l'è basada su l'Internet."@it . "La paella l'è un piatt da riis (arros in catalàn), uriginari da la lagüna albufarenca, in la resgjun natürala da la Ribera Baixa del Xúquer, al süüd da València citaa, che sa mangja int ogni ucasiun, specialmeent cur che vün al sa trœva in cumpagnía d'amiis o int i fœch, al sàbet, dumènega u ai feest tradizziunall. A ghe n'è un bel puu da variaant. Ul nomm al deriva dal latin patella.La duvaress, da tradizziun, vess cugnussüda cuma arròs a la paella u arròs in paella a la valenciana; però ul nomm paella al s'ütiliza pal piatt da riis gjanmò còtt, inscí cuma pal recipieent, ul qual al è un recipieent da ferr, da basa circülaar i da màrgin inclinaaa, e da altezza bassa, cun dò manèi.La paella era in principi un mangjà sémplis, che al sa faseva cunt i quatru ropp che s'eva a purtada da man, insèma al riis: un tuchell da carna (cunèi, pulastar, ànatra, pòorch), la verdüra (cornètt, fasœui, tumatt, articjòcch, faaf, ài freesch, bròcul), œli, aqua, zafran e la saal.Cul passà dal teemp, a l'è andada sufisticant-us int i restaurant, pudeent custà un bell puu da danee, suratütt se cun frütt da maar: gàmber, regusta, etc.Gjo da bass a gh'è una lunga lista da riis in paella, o riis secch, però cunt ogni tipi d'ingredieent: riis négar cunt una basa da pess e la tinta dal calamaar, riis a banda cunt dumà al brœud da pess e i frütt da maar, riis a la scigúla e merlüzz, etc.Un seguunt tipi di riis valencian, i saríen quii faa al furn arrossos melosos cun cassœla da teracota i, ültim, i arrossos caldosos, cuma ul famuus riis ai fasœui e raaf."@it . "El buddism l'è la religon (o la filosofia) basada sora i insegnament de Siddharta Gautama (che l'è deventaa el Buddha).Questa religion chì la toeu origen in de l'India e la se diffond osca a l'Asia cental, el Tibet, el Sri Lanka, el sud-est de l'Asia, la Cina, la Corea e 'l Giappon. Incoeu, el buddism l'è deventaa relativament popolar anca in del mond occidental. Se calcola che gh'hinn intra 230 e 500 milion de buddista al mond. Siddharta Gautama a l'era fioeu d'ona fameja ricca e influenta. Però, a l'etaa de 29 agn el bandona tutta la soa ricchezza e 'l comenza ona vita d'asceta, con l'andà in gir per el mond. El s'introduiss al cognossiment di upanishads e, a l'etaa de 35 agn, el conseguiss quell che l'eva dree a cercà: immobel al pee d'on arbor per quarantanoeuv dì, el descovriss el misteri de la liberazion, el nirvana. Inscì, el se convertiss in del Budda, che 'l voeur dì l'\"Inluminaa\". El moeur a l'etaa de 80 agn, dopo d'avè ottegnuu per primm la fin del desideri e de l'azion (quell chì l'è 'l nirvana).Despoeu la soa inluminazion, el comenza a cuntà sù in gir el sò dharma, o la veritaa buddista. El nucli del Buddism l'è faa sù del Sermon di Quatter Nobel Veritaa:Tucc i vit l'è piena de patiment, de frustazion denanz a quanto l'è brev e curt el mond, che 'l muda semper. Gh'è negott de stabel, el scappa via tusscoss.L'origin del patiment la se troeuva in del magon de viv, in del desideri de realizzàss, de 'vèggh la robba.El patiment el se smorza via cont el smorzà la sed de viv, de god, de fà sù robb.El cammin che 'l menna al Nirvana l'è 'l nobel cammin di vott pass. Chi che 'l ghe va dree el se vesina a l'inluminazion.I vott pass hinn quei chì:Cognoss ben benon i quatter veritaa.Deslontanàss de l'odi e de l'invidia.Dì minga bosii, trasà minga via i paroll.Comportàss ben.Guadagnàss de viv senza fà del mal.Ispirà di bonn azion.Andàggh minga adree ai desideri.Fà de la meditazion."@it . "El Tibet (Tibetan: བོད་, Bod, parnunziaa 'pö' in dal dialet da Lhasa; cines: 西藏, pinyin: Xīzàng; grafia vegia: Thibet) l'è na regiun da l'Asia Centrala e la patria del pòpul tibetan. Cunt un'elevaziun media da 4.900 meter, l'è suvent ciamaa ul 'tecc dal muunt'. Tütt (o la piüpart) dal Tibet stòrich (a segunt dala definiziun) l'è stai ocüpaa dala Repüblica dal Pòpul Cinesa in dal 1950.az:Tibet"@it . "Meneghin l'è ona maschera milanesa de origin incerta, introducida in del teater in del '600 dal Carl Maria Maggi ch'el gh'ha daa l'imagin popolar che tucc cognossen anca al dì d'incoeu. El Carl Porta l'haa cuntribuii a fall diventà pussee popolar. Se pensa ch'el nòmm el vegn de Domenico. A la mità del '800 el Meneghin l'è diventaa on simbol de libertaa contra la dominazion forestera de la Lumbardia.In del Carnaval ambrosian el Meneghino el se compagna cont on'altra maschera popolar milanesa: la Cecca."@it . "La literadura original in milanes l'è composta inanzitutt de un gran numer de poetta dialettal, che in d'on quaj cas gh'hann avuu una gran celebrità (Carl Porta, Tomas Grossi, Emilio De Marchi, Carl Maria Maggi, Giusepp Parini, Delio Tessa in tra d'i alter) e de on quaj romanzee che l'haa scrivuu i sò romanz direttament in milanes. Tra questi se pòdom regordà del 'Pinzo', el suranomm de Camill Cima autor del romanz 'El Venter de Milan', e Vittori Crepaldi, autor de 'In bocca al Lôff').Divers poetta famos (Lisander Manzoni, Tomas Grossi) hann compòst poesii in milanes, ma hann scrivuu i soo romanz in italian.G'hinn anca dij comédi scrivuu in milanes, per esempi quej del Edoard Ferravilla. Bonvesin de la Riva Tomas Grossi Lisander Manzon Emili De Marchi Carl Maria Maggi Delio Tessa"@it . "Bonvesin de la Riva (Bonvesin dra Riva in milanes antich; Bonvicinus de Rippa in latin; 1240 ca. - 1313) l'è staa el primm e scriv giò in milanes in del secol XIII. Nassuu vers la metà del 1200 e mòrt in del 1313, Bonvesin l'è staa un fraa di Umiliati e l'ha ciappaa el sò nòmm de la Ripa ticinesa, a Milan, in dove el Fraa l'haa sogiornaa del 1290. In del 1288 l'haa scrivuu in Latin 'De Magnalibus urbis Mediolani', un'opera elogiant la città de Milan che l'è andada perduda per secoi fina a quand l'è stada ritrovada in del 1898 in de la Biblioteca Nacional de Madrid.La pupart d'i sò òper hin de carater religios."@it . "Carl Maria Maggi (Milan, 3 Magg 1630-1699) l'è staa un famos poeta e autor de cumedie en la lengua milanesa, famos anca per aver inventaa el personagg del servidor Meneghin che l'è poeu diventà la mascherà pusèè popular del carneval ambrosian e perfin el suranomm di tucch i milanes ."@it . "Wikipedia (parnunziaa /ˈwikiˑpe:ˌdjɐ/) l'è una enciclopedia líbera e üniversal, dispunibila sül web e scrivüda in culaburaziun intal Internet dai internauti stess druvanda un prugrama líber wiki numinaa MediaWiki. L'è stada fundada in del 2001 e ghe n'è di versiun in 271 lengu. La version inglesa a l'è la püsee grosa e la Wikipedia in lumbard l'è nasüda in del 2005. Tücc i Wikipédi insema i riven a püssee da 60 miliun da vísit al dì e l'è vün di des sit püsee visitaa :."@it . "El règn Lombard-Vènet (Talian: Regno Lombardo-Veneto - Todesch: Königreich Lombardo-Venetien) l'è nassuu sotta el controll de l'Austria dopo de la restaurazion che l'è vegnuda a la fin del period Napoleonigh. L'è staa instituii el 9 de giugn del 1815 del Congress de Vienna, cont el Francesch II Duca de Milan e de Mantova ch'el divegn Francesch I del Lombard-Venet. Francesch I l'haa regnaa fina al 1835, e dopo de lù l'è vegnuu Ferdinand I de Asburgh-Lorena fina al 1848.El 22 de marz del 1848, a la fin di cinqu giornad de Milan la popolazion milanesa l'ha casciaa via i austriegh e l'haa nominaa un Govern Provvisori che l'è poeu entraa a fa part del Govern Provvisori de Lombardia. In di dì seguent anca Venezzia la casciava via i austriach e la nominava un govern provvisori. L'esercit piemontes el vegniva in socors di Lombard (prima guèra de indipendenza) ma a la fin de luj el vegniva sconfitt a Custoza di Austriegh comandaa del Maresciall Radetzky che el dì 6 de agost e podeva rientrà a Milan desmantegand el Govern Provvisori. Venezzia la riesiva a resist on ann ancamò, ma el 24 de agost del 1849 la gh'aveva de capitolà anca lee.El regn Lombard-Venet el vegniva inscì ricostruii sotta el comand de l'imperador Francesch Giusepp I de Asburg-Lorena (soranominaa el Cecco Beppe del popol milanes), che l'era rappresentaa del Radetzky fina che quest l'è mort in del 1858.In del 1859 el Piemont, dopo de la Segonda guerra de Indipendenza taliana, l'ha proceduu ad annettess la Lombardia e in del 1866, diventaa in del frattemp Regn d'Italia, l'ha incorporaa anca al Venet a la fin de la Terza guerra de Indipendenza col mett fin a quell ch'el rimaneva del Regn Lombard-Venet."@it . "La Cunfederaziun Elvetica o Svizera (Italian: Svizzera, Confederazione Svizzera; Tudesch: Die Schweiz, Schweizerische Eidgenossenschaft; Frances: Suisse, Confédération suisse; Rumanc: Svizra, Confederaziun svizra) al è una cunfederaziun de statt (i cantun) de l'Europa centrala; la gh'ha per vesin Germania, Francia, Italia, Austria, e Liechtenstein. Quest paes chì al gh'ha una fort tradiziun de neutralità pulitica e militar, però anca de cuuperaziun internaziunala, vist che l'è la sed de tantin urganizaziun internaziunai.La versiun latina del sò nom ufizial: Confoederatio Helvetica, la cunsent da catà minga föra vüna di quatru lengui ufizial. La sua abreviaziun: CH, a l'è quela che se dövra per identificà i dumini web che se referissen a la Svizera a l'Internet."@it . "El vocabol Wiki, o wikiwiki, el se utilizza per indicaa un document de ipertest e anca el programa ch'el se utilizza per mettel giò de manera cullettiva.En lengua havaiana wikiwiki el voeur dì rapid, e sto significaa chì el se poeu vedè in de la creaziòn rapida dij document de la enciclopedia. El prugtt l'è vert al pùblic ch'el gh'ha a disposizion una connezzion a l'internet.L'inventor del wiki l'è staa Ward Cunningham."@it . "L'è el nòm che a hinn cognossuu a Milàn i orfanej mas'c tiraa su in del orfanatrofi (sing.: martinett). I tosanett se ciamenn stellinn."@it . "Josef Radetzky (nomm intregh in todesch: Johann Josef Wenzel Anton Franz Karl Graf Radetzky von Radetz; nomm intregh in cecch: Jan Josef Václav hrabě Radecký z Radče; in milanes anca Radeschi; Trebenica, 1766 - Milan, 1858) l'è staa on general austriegh.L'è nassuu in Boemia. L'è 'ntraa in de l'esercit in del 1784 e l'ha tolt part a la guerra contra i Turch in del 1788-1789 e a quei contra la Francia rivoluzionaria e anca quei contra el Napoleon. In del 1831 l'è staa nominaa comandant comandant di trupp austriegh in Italia.In del 1848, s'cioppada la rivoluzion a Milan, l'è staa bloccaa cont i sò trupp cinch dì in de la città che l'è staa poeu costringiuu e bandonaa per sarràss in del quadrilater, on insemma de de fortezza in tra Mantova, Peschiera e Verona e Legnago, indove l'ha spettaa i rinforz cont i quai l'ha poeu sconfiggiuu el re Carl'Albert.L'ann dopo l'ha battuu ancamò a Novara i Piemontes, el 23 de marz, cont el constringg i nemis a l'armistizzi e 'l sò re a l'esili.Nominaa governador militar del Regn Lombard-Venet, el Radetzky l'è vegnuu famos per la soa severità e per la repression d'ogni sentiment de indipendenza, ma el popolin milanes el ghe voreva ben, inscì lù l'ha poduu viv pacificament in la città fina a la mort."@it . "Per la lengua germanica sparüda in del VI secul, varda Lengua langubarda.El lumbard (codes ISO 639-3 lmo) a l'è una lengua neulatina che la fa part de la fameja Gal-italica (o püssee precisament Galo-Rumanza-Cisalpena), una fameja che la furma un sistema linguistich diferent sia de quel talian che del Reto-rumanz. La lengua lumbarda l'è parlada principalment in Svizera del süd (Tisin e i Grisun)e in Italia del nord (buna part de la Lumbardia e una quai area di regiun cunfinant, suratüt a est del Piemont). Anca se 'l talian l'è in gener druvaa cume lengua scrita in di arei induve che se parla lumbard, el lumbard l'è minga mütualment cumprensibil cul talian e 'sti dò lenguv i fan part de dü ram diferent de la pianta dala fameja linguistica rumanza. El lumbard l'è staa censii da l'UNESCO cume lengua in pericul d'estinziun e de cunseguenza cume lengua da tutelà. I so dò variant principal hin quela ucidentala (o insübrica) e quela urientala, dò variant chi gh'han un bel poo de diferenz, e a gh'è di linguista che je cunsideran dò lenguv separaa.I Stat talian e svizzer ricunussen nò i parlant de la lengua lumbarda 'me minuranza linguistica."@it . "Una identitaa trigonométrica l'è una relazziun implicaant da li funziun trigonométrich e verificada par tüti li valuur da li variàbil í cuntegnüdi.Sti identitaa a pòden vess ütil, cur che una espressiun cunteneent da li funziun trigonométrich la gh-a besogn da vess semplificada.Li funziun trigonométrich inn un bell puu ütil in intégrazziun, par integrà da li funziun «non trigonométrich»: un prucedimeent abitüaal, al cunsist a fà un cambi da variàbil ütilizant una funziun trigonométrica, e a semplificà da séguit l'integrala utegnüda cun li identitaa trigonométrich.Notazziun: cun li funziun trigonométrich, a definiremm sin2, cos2, etc., li funziun tai che par ògni real x, sin2(x) = (sin(x))2, ..."@it . "La noziun da límit l'è bèla-e-intuitiva, malgraa la suva formülaziun astrata. Per dànn una introdüzziun sémplis,a-parlaremm chí dumà dal cas di sequenz(i) da nümer reaal e da chel di funziun reaal a una variàbil reaal."@it . "Freyja (o anca Freya, Freja), surela de Freyr (Frey, Frei) e tusa de Njǫrðr (Niord). L'è in gener cunsiderada la dea de la tera e de la fertilità in de la mitulugia nordica.Freya la guidava un car tiraa da una cubia de gat grand cume leun.da:Freja (gudinde)de:Freyael:Φρέγιαen:Freyaes:Freyafr:Freyait:Freyjahe:פרייהnl:Freyaja:フレイヤno:Frøya (mytologi)nn:Gudinna Frøyapl:Frejapt:Freyaru:Фрейяsl:Freyasv:Freja"@it .