# started 2014-08-16T14:19:03Z "Ul LSI - Lessico dialettale della Svizzera italiana l'\u00E8 un vucabulari in 5 vul\u00FCmm, presentaa ul 13 disembar 2004 l \u00E8 stai ul LSI, che l cuata t\u00FCtt i varietaa lumbaart parlaa in di terit\u00F2ri svizzer. C\u00FCraa del Centro di dialettologia e di etnografia del Cantone Ticino (CDE), ul LSI ('ul L\u00E8ssich') l \u00E8 la ris\u00F3rsa s\u00FCla lengua lumbarda p\u00FCss\u00E9e granda p\u00FCblicada fin ad\u00E8ss (p\u00FCss\u00E9e de 4.500 pagin e ca. 57.000 less\u00E9ma cun p\u00FCss\u00E9e de 190,000 variaant parlaa)."@it . "L'Internet l'\u00E8 staa inventaa in del 1969 e el se ciamava ARPANET. In prinyipi l'eva ona red privada per i comunicazion militaj e universitaj de l'Am\u00E8rega, poeu la s'\u00E8 spantegada e l'\u00E8 devegnuda famosa in tutt el mond. In del 1993 la s'\u00E8 povuda slarg\u00E0 semper pussee grazzia al WWW, che l'\u00E8 staa creaa al CERN."@it . "La paella l'\u00E8 un piatt da riis (arros in catal\u00E0n), uriginari da la lag\u00FCna albufarenca, in la resgjun nat\u00FCrala da la Ribera Baixa del X\u00FAquer, al s\u00FC\u00FCd da Val\u00E8ncia citaa, che sa mangja int ogni ucasiun, specialmeent cur che v\u00FCn al sa tr\u0153va in cumpagn\u00EDa d'amiis o int i f\u0153ch, al s\u00E0bet, dum\u00E8nega u ai feest tradizziunall. A ghe n'\u00E8 un bel puu da variaant."@it . "El buddism l'\u00E8 la religon (o la filosofia) basada sora i insegnament de Siddharta Gautama (che l'\u00E8 deventaa el Buddha).Questa religion ch\u00EC la toeu origen in de l'India e la se diffond osca a l'Asia cental, el Tibet, el Sri Lanka, el sud-est de l'Asia, la Cina, la Corea e 'l Giappon. Incoeu, el buddism l'\u00E8 deventaa relativament popolar anca in del mond occidental. Se calcola che gh'hinn intra 230 e 500 milion de buddista al mond. Siddharta Gautama a l'era fioeu d'ona fameja ricca e influenta."@it . "El Tibet (Tibetan: \u0F56\u0F7C\u0F51\u0F0B, Bod, parnunziaa 'p\u00F6' in dal dialet da Lhasa; cines: \u897F\u85CF, pinyin: X\u012Bz\u00E0ng; grafia vegia: Thibet) l'\u00E8 na regiun da l'Asia Centrala e la patria del p\u00F2pul tibetan. Cunt un'elevaziun media da 4.900 meter, l'\u00E8 suvent ciamaa ul 'tecc dal muunt'. T\u00FCtt (o la pi\u00FCpart) dal Tibet st\u00F2rich (a segunt dala definiziun) l'\u00E8 stai oc\u00FCpaa dala Rep\u00FCblica dal P\u00F2pul Cinesa in dal 1950.az:Tibet"@it . "Emili De Marchi, nassuu a Mil\u00E0n in del 1851 e m\u00F2rt semper a Milan in del 1901, l'\u00E8 staa professor de stil a la Academia Leteraria de la soa cit\u00E0 del 1883 fina al 1900."@it . "Meneghin l'\u00E8 ona maschera milanesa de origin incerta, introducida in del teater in del '600 dal Carl Maria Maggi ch'el gh'ha daa l'imagin popolar che tucc cognossen anca al d\u00EC d'incoeu. El Carl Porta l'haa cuntribuii a fall divent\u00E0 pussee popolar. Se pensa ch'el n\u00F2mm el vegn de Domenico."@it . "La literadura original in milanes l'\u00E8 composta inanzitutt de un gran numer de poetta dialettal, che in d'on quaj cas gh'hann avuu una gran celebrit\u00E0 (Carl Porta, Tomas Grossi, Emilio De Marchi, Carl Maria Maggi, Giusepp Parini, Delio Tessa in tra d'i alter) e de on quaj romanzee che l'haa scrivuu i s\u00F2 romanz direttament in milanes."@it . "Bonvesin de la Riva (Bonvesin dra Riva in milanes antich; Bonvicinus de Rippa in latin; 1240 ca. - 1313) l'\u00E8 staa el primm e scriv gi\u00F2 in milanes in del secol XIII. Nassuu vers la met\u00E0 del 1200 e m\u00F2rt in del 1313, Bonvesin l'\u00E8 staa un fraa di Umiliati e l'ha ciappaa el s\u00F2 n\u00F2mm de la Ripa ticinesa, a Milan, in dove el Fraa l'haa sogiornaa del 1290."@it . "Carl Maria Maggi (Milan, 3 Magg 1630-1699) l'\u00E8 staa un famos poeta e autor de cumedie en la lengua milanesa, famos anca per aver inventaa el personagg del servidor Meneghin che l'\u00E8 poeu divent\u00E0 la mascher\u00E0 pus\u00E8\u00E8 popular del carneval ambrosian e perfin el suranomm di tucch i milanes ."@it . "Dopo che i Austriegh hinn staa scasciaa foeura de tutta la Lombardia, i diversi Governi locai che s'eren creaa in quei d\u00EC l\u00EC s'hinn unii in d'on Governo Provvisori de Lombardia, el d\u00EC vott de april del 1848.El Governo, presieduu del Gabrio Casaa, el se poneva subit contra el Carlo Cattaneo, che l'era staa el vincidor di Cinch Giornad de Milan, perch\u00E8 in del menter che 'l Cattaneo el voreva l'indipendenza de la Lombardia in del quader de on'Italia federal, el Casaa e i s\u00F2 omen pensaven a l'annession de la Lombardia al Piemont, e infatt aveven ciamaa i Piemontes a d\u00E0ggh man forta cont el s\u00F2 esercit. "@it . "Wikipedia (parnunziaa /\u02C8wiki\u02D1pe:\u02CCdj\u0250/) l'\u00E8 una enciclopedia l\u00EDbera e \u00FCniversal, dispunibila s\u00FCl web e scriv\u00FCda in culaburaziun intal Internet dai internauti stess druvanda un prugrama l\u00EDber wiki numinaa MediaWiki. L'\u00E8 stada fundada in del 2001 e ghe n'\u00E8 di versiun in 271 lengu. La version inglesa a l'\u00E8 la p\u00FCsee grosa e la Wikipedia in lumbard l'\u00E8 nas\u00FCda in del 2005. T\u00FCcc i Wikip\u00E9di insema i riven a p\u00FCssee da 60 miliun da v\u00EDsit al d\u00EC e l'\u00E8 v\u00FCn di des sit p\u00FCsee visitaa :."@it . "El r\u00E8gn Lombard-V\u00E8net (Talian: Regno Lombardo-Veneto - Todesch: K\u00F6nigreich Lombardo-Venetien) l'\u00E8 nassuu sotta el controll de l'Austria dopo de la restaurazion che l'\u00E8 vegnuda a la fin del period Napoleonigh. L'\u00E8 staa instituii el 9 de giugn del 1815 del Congress de Vienna, cont el Francesch II Duca de Milan e de Mantova ch'el divegn Francesch I del Lombard-Venet."@it . "La Cunfederaziun Elvetica o Svizera (Italian: Svizzera, Confederazione Svizzera; Tudesch: Die Schweiz, Schweizerische Eidgenossenschaft; Frances: Suisse, Conf\u00E9d\u00E9ration suisse; Rumanc: Svizra, Confederaziun svizra) al \u00E8 una cunfederaziun de statt (i cantun) de l'Europa centrala; la gh'ha per vesin Germania, Francia, Italia, Austria, e Liechtenstein."@it . "El vocabol Wiki, o wikiwiki, el se utilizza per indicaa un document de ipertest e anca el programa ch'el se utilizza per mettel gi\u00F2 de manera cullettiva.En lengua havaiana wikiwiki el voeur d\u00EC rapid, e sto significaa ch\u00EC el se poeu ved\u00E8 in de la creazi\u00F2n rapida dij document de la enciclopedia. El prugtt l'\u00E8 vert al p\u00F9blic ch'el gh'ha a disposizion una connezzion a l'internet.L'inventor del wiki l'\u00E8 staa Ward Cunningham."@it . "L'\u00E8 el n\u00F2m che a hinn cognossuu a Mil\u00E0n i orfanej mas'c tiraa su in del orfanatrofi (sing.: martinett). I tosanett se ciamenn stellinn."@it . "Josef Radetzky (nomm intregh in todesch: Johann Josef Wenzel Anton Franz Karl Graf Radetzky von Radetz; nomm intregh in cecch: Jan Josef V\u00E1clav hrab\u011B Radeck\u00FD z Rad\u010De; in milanes anca Radeschi; Trebenica, 1766 - Milan, 1858) l'\u00E8 staa on general austriegh.L'\u00E8 nassuu in Boemia. L'\u00E8 'ntraa in de l'esercit in del 1784 e l'ha tolt part a la guerra contra i Turch in del 1788-1789 e a quei contra la Francia rivoluzionaria e anca quei contra el Napoleon."@it . "Per la lengua germanica spar\u00FCda in del VI secul, varda Lengua langubarda.El lumbard (codes ISO 639-3 lmo) a l'\u00E8 una lengua neulatina che la fa part de la fameja Gal-italica (o p\u00FCssee precisament Galo-Rumanza-Cisalpena), una fameja che la furma un sistema linguistich diferent sia de quel talian che del Reto-rumanz."@it . "Una identitaa trigonom\u00E9trica l'\u00E8 una relazziun implicaant da li funziun trigonom\u00E9trich e verificada par t\u00FCti li valuur da li vari\u00E0bil \u00ED cuntegn\u00FCdi.Sti identitaa a p\u00F2den vess \u00FCtil, cur che una espressiun cunteneent da li funziun trigonom\u00E9trich la gh-a besogn da vess semplificada.Li funziun trigonom\u00E9trich inn un bell puu \u00FCtil in int\u00E9grazziun, par integr\u00E0 da li funziun \u00ABnon trigonom\u00E9trich\u00BB: un prucedimeent abit\u00FCaal, al cunsist a f\u00E0 un cambi da vari\u00E0bil \u00FCtilizant una funziun trigonom\u00E9trica, e a semplific\u00E0 da s\u00E9guit l'integrala utegn\u00FCda cun li identitaa trigonom\u00E9trich.Notazziun: cun li funziun trigonom\u00E9trich, a definiremm sin2, cos2, etc., li funziun tai che par \u00F2gni real x, sin2(x) = (sin(x))2, ..."@it . "La noziun da l\u00EDmit l'\u00E8 b\u00E8la-e-intuitiva, malgraa la suva form\u00FClaziun astrata. Per d\u00E0nn una introd\u00FCzziun s\u00E9mplis,a-parlaremm ch\u00ED dum\u00E0 dal cas di sequenz(i) da n\u00FCmer reaal e da chel di funziun reaal a una vari\u00E0bil reaal."@it . "Freyja (o anca Freya, Freja), surela de Freyr (Frey, Frei) e tusa de Nj\u01EBr\u00F0r (Niord). L'\u00E8 in gener cunsiderada la dea de la tera e de la fertilit\u00E0 in de la mitulugia nordica.Freya la guidava un car tiraa da una cubia de gat grand cume leun.da:Freja (gudinde)de:Freyael:\u03A6\u03C1\u03AD\u03B3\u03B9\u03B1en:Freyaes:Freyafr:Freyait:Freyjahe:\u05E4\u05E8\u05D9\u05D9\u05D4nl:Freyaja:\u30D5\u30EC\u30A4\u30E4no:Fr\u00F8ya (mytologi)nn:Gudinna Fr\u00F8yapl:Frejapt:Freyaru:\u0424\u0440\u0435\u0439\u044Fsl:Freyasv:Freja"@it . "El Carlo Cattaneo (Milan, 1801 - Lugan, 1869) l'\u00E8 staa on economista e omm politigh italian.L\u00F9 el credeva un d'ona Italia unida e federal. L'ha scominciaa a f\u00E0 politga duranta i Cinch Giornad de Milan, ma quand che i Austriegh hinn vegnuu indree, 'l s'\u00E8 trasferii a Lugan, indove 'l s'\u00E8 miss a insegn\u00E0 materi economigh.L'\u00E8 staa eleggiuu al Parlament Italian ma l'ha mai tolt part a ona quai settada, perch\u00E8 'l s'\u00E8 refudaa de giur\u00E0ggh fedelt\u00E0 al re."@it . "El Pompeo Litta Biumi, (Milan, 24 de settember - Milan, 17 agost del 1781) l'\u00E8 staa on istoregh e l'haa studiaa particolarment i famili famos de l'Italia.In del 1848, dopo dii cinqu giornad de Milan, l'\u00E8 staa faa minister de la guerra del Govern Provvisori de la Lombardia, ma l'haa dovuu lass\u00E0 squas subet la carega al Provana, mandaa de Turin.In del center de Milan, in de la via Capucc al numer sett, gh'\u00E8 ona targa che la regorda come in quella c\u00E0 el Litta l'haa vivuu e l'\u00E8 deceduu el dersett de agost del 1852."@it . "L'agricult\u00FCra la n\u00E4ss 10000 an fa in de la Mesuputamia. Ul prim aratru a l'\u00E8 staa faa s\u00FC inturna al 3500 A.C. Ul mulin al vegn realiza\u00E0 in del 600 A.C. In del 1000 d.C. l'agricult\u00FCra a l'\u00E8 turnada in desvil\u00FCp, e l'\u00E8 staa inventaa ul cular rigid. Cun la descuverta de l'Ameriga a l'\u00E8 staa impurtaa ul pum de tera, ul mergun, i tumates. In del 1786 la vegn intr\u00FCduta la trebiatris. In del 1840 a hinn staa inventaa i fertilizant chimigh."@it . "El Carlo Porta o pussee antigament Carla (Milan, 15 de giugn 1775 - 5 de genar 1821) l'\u00E8 staa on poetta milan\u00E9s. L'\u00E8 consideraa el pussee grand poetta dialettal de Milan e, anca se l'\u00E8 minga el pader de la lengua (titol ch'el speccia al Bonvesin de la Riva), el s\u00F2 milan\u00E9s l'\u00E8 quell ch'el se droeuva per scrivv ancam\u00F2 al d\u00EC d'incoeu."@it . "El Francesch Giusepp de Asburgh-Lorena (todesch: Franz Josef; ungheres: Ferenc J\u00F3szef; in Lombard anca Cecco Beppe; Sch\u00F6nbrunn, 18 de agost 1830 - 21 de ottober 1916), l'\u00E8 staa l'imperador de l'Austria-Ungheria, oltra che re de Croazia e Boemia e del Regn Lombard-Venet (fina al 1866).L'\u00E8 salii al trono imperial a desdott ann d'et\u00E0, e 'l s\u00F2 regn el n'\u00E8 duraa 68: vun di pussee longh de la storia.In del 1854 l'ha sposaa la soa cusina Elisabetta de Wittelsbach (ciamada anca Sissi)."@it . "Ul t\u00E8rmin schwa (parnunziaa/\u0283w\u0251\u02D0/), che al \u00E8 l