# started 2014-08-16T14:23:40Z "Ankara is de Hööftstadt vun de Törkie. Is al ut de Römertiet, dor heet dat noch Ancyra. Later weer dat ok Angora nöömt.De Stadt hett 4.104.387 Inwahner (2008) un is dormit nah Istanbul de tweetgröttste Stadt vun dat Land."@de . "Dat Wort Amerika is vun Amerigo Vespucci sien Naam afleet (1454 - 1512). He hett verklaart, dat de Eerddeel, den Christoph Kolumbus funnen harr, nich identisch mit Indien oder Asien is.De eersten Inwahners weern för 12.000 (?) Johrn na Amerika kamen. De Kinnskinners vun jüm sünd de Indianers. De eerste Europäer, wat ca. 1000 (?) n.Chr. Amerika funnen hett, weer Leif Eriksson (Wikinger).Amerika warrt as Naam bruukt för: Noordamerika Middelamerika Süüdamerika de USA"@de . "Albanien is en Republiek, de in'n Süüdoosten vun Europa up den Balkan liggt un sik vun de Adria bet Makedonien streckt. Navers sünd Montenegro, Serbien, FYROM un Grekenland. De Hööftstadt is Tirana."@de . "De araabsche Spraak (op Araabsch: اللغة العربية) is en semitsch Spraak un so is dat nah mit de Hebrääsche Spraak verwandt. Araabsch warrt in de Nahoost un in Noordafrika snackt, un ook en beten an de Küst vun Noordoostafrika (Dschibuti un Eritrea). Araabsch is ok de hillige Spraak vun’n Islam un en Spraak vun de Vereente Natschonen.De Spraak-Code is ar oder ara (seggt ISO 639)."@de . "De Atlantik is en Ozean, de twüschen Amerika in’n Westen un Europa un Afrika in’n Osten liggt. He is de tweetgröttste Ozean na den Pazifik. In’n Norden vun den Atlantik liggt dat Noordpolarmeer un de Insel Gröönland, in’n Süden liggt de Antarktis.Nebenseen vun den Atlantik sünd de Noordsee un de Oostsee, dat Middelmeer, de Hudson-Bay un de Golf vun Mexiko. Gröttste Inseln sünd Gröönland, Iesland, England, Irland, Kuba un Haiti. Lüttere Inseln un Inselgruppen sünd to'n Bispeel de Antillen, Trinidad, de Falklands, de Azoren, Madeira un de Kanarischen Inseln. Mittenmang den Atlantik treckt sik vun Noord na Süüd de Middelatlantsche Rüch. Dor kümmt Magma vun binnen de Eer na Baven und de Bodden spreit sik ut. Dorvun kümmt dat dat Europa un Afrika op de een Siet un Amerika op de anner Siet jümmers vun eenanner wegseilt. Op düssen Rüch liggt Iesland und dat is de Grunn, dat dor so veel Vulkane sünd. De Atlantik is wichtig för den Fischfang, besünners an den Rand, den so naamten Kontinentalschelf. Ook för den Hannel per Schipp is he wichtig. För dat Klima is de Golfstroom besünners wichtig. Dat is en Waterstroom, de koolt vun de Antarktis kümmt, över Süüdafrika na Norden geiht, sik bi den Äquater opwarmt un na baven geiht un denn över den Golf vun Mexiko un de Küst vun Noordamerika na Noordoost blangen Iesland vörbi geiht. Delen vun den Stroom treckt in de Noordsee, anner Delen in den Noordatlantik bi Norwegen. Düsse Golfstroom is en Warm-Water-Heten för Europa und den Süden vun Noordamerika."@de . "De Astronomie (greeksch αστρονομία, nipp un nau De Gesett von de Steerns, ut άστρο, ástro - de Steen un νόμος, nómos - dat Gesett) is de Wetenschap vun den Heben, de Sünn, den Maand, de Steern un de Planetens un woans dat allns funkschoneert.Anfungen hett de Astronomie al in de Steentiet. Dat is t.B. an de Anlaag vun Stonehenge in England to sehn, obers ok an de Himmelsschiev vun Nebra. De Hoogkulturen in Ägypten un Mesopotamien hebbt sick denn besünners dorum kümmert. In de ole Tied weer de Astronomie temlich mit de Astrologie verknütt. De Astronomie weur besünners dorför bruukt, de Position vun de Planetens voruttobereken. In de niege Tiet güng dat denn mit wetenschaplich Astronomie los. Sünnerlich weern dat Nikolaus Kopernikus, Johannes Kepler, Tycho Brache un Galileo Galilei, de de Astronomie to een richtige Naturwetenschap mookt harrn. As Galileo Galilei denn dat Kiekrühr utklambüstert harr, geev dat een Dörbrook. He harr denn al de Maanden vun den Jupiter un de Ring vun den Saturn ankeken un beschreven."@de . "En Atom is en lütt Deelken. De Naam kümmt vun dat greeksche άτομος (átomos), wat so veel heet as kanns nich tweimaken.Dat weer al de greeksche Philosoph Demokrit, de sik en Kopp mookt harr, vun wat de Saken nu so mookt sünd. He harr sik vörstellt, he hett en Stück Materie, to'n Bispeel en Stück Holt. Dat haut he denn in sien Gedanken in twee Stücken. De kunn he obers wieder tweimooken. Obers denn, so harr he dacht, kann dat jo nich jümmers so wiedergahn. Wenn de Stücken ganz lütt sünd un denn noch lütter, denn heurt dat op mit dat tweimaken. Un dat sünd denn de Atomens. Anner Philosophen harrn sik dat anners denkt un meenen, dat allens ut Füür, Water, Luft un Eer besteiht.Eerst as dat so richtig losgüng mit de Chemie, dor keem John Dalton 1808 wedder op de Idee, dat dat Atomen gifft. He stell sik för, dat dat Kuller sünd, de so wat as lütte Armens hebbt. Dormit köönt se sik verbinnen.Ernest Rutherford hett denn mol Alphastrahlen op Gold schoten. Dorbi is rutkamen, dat de Alphastrahlen tomeist dör dat Gold dör sünd. Een poor obers sünd aflenkt woorn. Un een ganz lütten Deel vun de Strahlen is wedder trüchspegelt woorn. Dor wüss he, dat so en Goldatom meist nix is. Vakuum seggt de Physikers ok dorto. Un denn noch ’n lütten Karn. De is positiv opladen. Un üm den Atomkarn rüm suust de Elektronens.Dat mit de Elektronens, de dor rumsuust, hett denn Nils Bohr nich slapen laaten un he mook sik ok en Vörstelln vun de Atomens. Hüüt hebbt wi düsse Vörstelln: Dat Atom besteiht ut en Karn un en Elektronenhüll. De Karn is ut Protonens un Neutronens. Protonens un Neutronen sünd ut Quarks opbaut. Protonens un Neutronens sünd swor. Elektronens sünd licht. De Masse vun dat Atom hangt meist blots vun de Tall vun de Protonens un Neutronens in den Karn af. De Elektronenhüll ward vun de Elektronens bildt. De Elektronens suust rüm. Kanns obers nie nich toglieks seggen, woneem se sünd un wo gau se sünd. Dat kümmt vun de Heisenbergsche Unschärpsrelatschoon. In en neutral Atom sünd dat liekers so veel Elektronens as Protonens. De Elektronens hebbt ünnerscheedlich Energie. Bi en cheemsch Reakschoon ännert sik wat bi de Elektronens. De Karn blifft as he is. Moleküle sünd ut Atomens tosomensett.Vun wegen de Protonens un de Neutronens un de Quarks is dat ok, dat en Atom denn doch tweimookt warrn kann. Dat passert bi de Radioaktivität. Un besünners bi de Karnopspaltung, wat in Karnkraftwarken un Atombomben passert. Vun datwegen kanns egentlich gor nich mehr seggen dat en Atom en Atom is, as Demokrit dat meent harr. Ober nu hebbt wi dat Woord al över tweedusend Johr un nu blifft dat dorbi."@de . "De Antarktis is en Eerddeel, wat bi den geograafschen Süüdpol vun de Eer liggt. Füürland an de Süüdspitz vun Süüdamerika is de neegste Punkt vun en anner Eerddeel. De Antarktis höört nümms, aver en poor Länner beansprookt Delen vun’n Eerddeel.Tyypsch för de Antarktis sünd de Iesbargen un Pinguinen. De poor Minschen, de in düsse Region sünd, leevt in Polarstatschonen, de vun de verscheedenste Länner upboot worrn sünd.Hüüt is dat bannig koolt in de Antarktis. Geiht bit ünner -88 °C. In de Iestiet is dat wohl noch köller ween. Aver fröher, so in de Tiet vun de Sauriers, dor weer dat nich so koolt, vun wegen, dat de Eerddeel to de Tiet in annere geograafsche Breden legen hett. Dor geev dat Bööm un sogor Saurier in de Antarktis. De hüng dormols ok noch mit Süüdamerika un Afrika un Indien tosamen. Düsse grote Eerddeel warrt hüüt Gondwana nöömt."@de . "Australien is en Land (Commonwealth of Australia) in’n Nordwessen vun Niegseeland un in’n Söden vun Indonesien, Oosttimor un Papua-Niegguinea. De Fläck vun’t Land is 7,686,850 km². Australien is dat süstgrotste Land vun de Eer. Australien liggt op den Eerddeel, de ok den Naam Australien hett. Australien hett ca. 21 Millionen Inwahners (2008). De Premierminister is Julia Gillard. De Hööftstadt is Canberra (siet 1927), de gröttsten un bekanntesten Städer sünd Sydney (4 Mio. Inwahners), Melbourne (3,4 Mio. Inwahners), Brisbane (1,4 Mio. Inwahners), Perth (1,2 Mio. Inwahners) un Adelaide (1,1 Mio. Inwahners). Amtsspraak is Engelsch, Natschonalfierdag is de 26. Januar."@de . "Bulgarien (Република България) is en Republiek, de in'n Süüdoosten vun Europa liggt. Navers sünd Rumänien, Serbien, Makedonien, Grekenland un de Törkie. De Hööftstadt is Sofia. Dor leevt hüdigendags (2008) 7.606.551 Inwahners up 110.994 km²."@de . "De Biologie is de Wetenschop vun de lebennig Wesen, besünners Deerter un Planten. De Deel, de vun de Deerter hanneln deit, is de Zoologie De Deel, de vun de Planten hanneln deit, is de Botanik De Deel, de vun de Bakterien un anner ganz lütten lebennig Deerter hanneln deit, is de MikrobiologieAllens wat leevd, ward in dree Domänens indeelt: Archea Bacteria Eukaryota Protista, wat de sünd, de bloots een Zelle hebbt Fungi, wat de Poggenstöhl sünd. Animalia, wat de Deerter sünd Planta, wat de Planten sündFackrebeete sünd ook: Anatomie un Morphologie, de seggt woans de Planten un Beester utkiekt un woans se opbaut sünd Systematik un Taxonomie, wat över dat Indeeln vun all de veelen Planten un Beester is Ökologie, wat vun de Umwelt is Ethologie, wat dorvun is woso de Beester wat mookt Physiologie, wat dorvun is wo dat mit den Stoffwessel löppt Biochemie, wat vun de Chemie in de lebennigen Wesen is Paläontologie, wat vun de Oorten is, de utstorven un to Steen worn sünd, so as de Sauriers"@de . "Brackwater (dat, n.) is all dat Water, wat twüschen 0,1% un 1% Solt hett.Brackwater gifft dat in de Ostsee un in de Tideströöm, so as Ilv, Werser, Ems un Eider. Water mit mehr Solt heet Soltwater, ünner 0,1% heet dat Seutwater. De Naam Brackwater kümmt vun de Bracks, dat sünd de Dieken, die bi een Stormflood achter een Diek entstahn sünd, wenn dat Water över den Diek geiht oder de Diek twei gahn is."@de . "Bosnien-Herzegowina is en Staat, de ut twee Delen besteit un in’n Süüdoosten vun Europa up den Balkan liggt. Navers sünd Kroatien, Serbien un Montenegro. De Hööftstadt is Sarajewo."@de . "Bremen is een Stadtstaat un dat lüttste Bundsland vun Düütschland mit 650.000 Inwahners (Lann) oder 550.000 Inwahners (Stadt). To’t Lann warrd ok Bremerhoben tellt.De Stadt weer al fröh in de Historie Leed vun de Hanse. Ok vandaag is Bremen en Hansestadt. Offiziell heet se Free Hansestadt Bremen. Op Plattdüütsch nennt man se ook „Breem“ oder „Bräm“. In dat Jahr 2004 sünd de Roland un dat Raathuus in de UNESCO-List vun dat Weltkulturarv upnahmen wurrn."@de . "Baden-Württemberg is en düütsch Bundsland in’n Süüdwesten. De Hööftstadt is Stuttgart. Baden-Württemberg liggt twischen de Swiez in’n Süüden un den Main in’n Noorden. De gröttste Stroom is de Rhien. In dat Land leven 10,603 Mio. Inwahner (Stand: 31. Juli 2013) up en Flach vun 35.751,46 km². Nah Inwahner un Flach liggt Baden-Württemberg dormit up den darten Platz vun all düütsch Bundslänner."@de . "Bargen sünd1. en groter Högel (Hümpel). In Norddüütschland heeten ook lüttje Hümpel Eer Barg, so as de Düwelsbarg bi St. Peter Ording un all de veelen Möhlenbargen. De höchste Barg in Sleswig-Holsteen is mit swindelerregende 168m de Bungsbarg.2. en Rebeet mit BargenDat gifft Middelbargen un Hoochbargen. De Grenz is bi 1500 m (dat is nich defineerd). Hoochbargen in Düütschland: de Bayerische Alpen Middelbargen in Düütschland: Bayerische Woold, Eifel, Arzbarg, Harz (Middelbarg), Hunsröck, Kyffhüserbarg, Lienbargland (Leinebergland), Odenwald, Suurland, Swartwoold, Taunus, Teutoborger Woold, Döringer Woold, Werserbargland, Zittauer Barg Bargen in Europa: Sudeten, Karpaten, Pyrenäen, Balkanbarg, schottische Highlands, Ardennen, Vogesen Bargen in Asien: Altai, Himalaya, Ural, Pamir, Kaukasus, Hindukusch, Stanowojbarg Bargen in Afrika: Atlas, Drakensbargen, Kilimandscharo, Ruwenzori Bargen in Australien: Snowy Mountains, Neeseelandsche Alpen Bargen in Nordamerika: Rocky Mountains, Appalachen, Sierra Nevada Bargen in Södamerika: Anden"@de . "De Bülgenläng is de Läng vun en Bülg. Dat is Physik. Se ward meten vun en Bülgenkopp to den annern, gliek wat vun Oort vun Bülgen dat sünd. Bülgenläng un Frequenz, dat is wo faken de Bülgen in de Sekund kaamt, hangt tosamen: Je grötter de Bülgenläng, desto lütter de Frequenz. Tyypsche Bülgenlängen vun Bülgenoorten: Mechanische Bülgen: Waterbülgen: 1 cm - 100 m, gifft aver ok gröttere. Seismische Bülgen vun Eerdbeven: twüschen 500 m un 120 - 180 km Elktromagneetsche Bülgen Middelbülgen vun dat Radio: poor hunnert Meters Kortbülgen vun dat Radio: 30 - 50 m Ultrakortbülgen: 3 - 4 m Bülgen för’n Kiekschapp: 20 cm - 2 m Infrarootbülgen: … - 750 nm Bülgen vun’t Licht: 350 - 750 nm Ultravigelettbülgen: 5 - 380 nm Röntgenbülgen: 0,1 - 10 nm Gammabülgen ut de Radioaktivität: 0,124 - 0,5 nm Elektronen (sünd ok Bülgen): veel lütter.Eingerückte Zeile"@de . "Bayern is en düütsch Bundsland in'n Süden. De Hööftstadt is München. Nahwers sünd Tschechien, Österriek, Baden-Württemberg, Hessen, Döringen un Sassen. De gröttsten Strööm sünd de Main un de Donau. Hier warrt Mittelbairisch, Franksch, Nordbairisch, Südbairisch, Schwäbsch un anner Dialekten sproken."@de . "Bewick (op hoochdüütsch Bardowick) is en Dörp an de Ilmenau. Liggt twüschen Winsen un Lümborg in Neddersassen, Düütschland. In’t fröge Middelöller weer Bewick en rieke und (för domols) grote Stadt. Blots denn keem Hinnerk de Leuw un hett de Stadt meist plattmookt. Later hett sik Bewick denn op den Spars smeten. Un is dorför beröhmt."@de . "Dat Book (n., pl. Böker, Beuker, Beukers) - dat is Papeer, wat bunnen is un wo wat binnen steiht. Böker gifft dat 'n ganzen Slag. Dat beropenste is de Bibel, wat de Hillige Schrift is. Dat is in meist jede Spraak översett, de dat gifft, ok in't Plattdüütsche. Böker sünd to'n Lesen dor. Kannst ok Schmökern seggen, wiel di de Smook ut de Lepel rutkümmt, wenn du dor richtig binnen büst un nix mehr markst vun de Welt.Et gifft ganz ünnerscheedliche Böker, wat dat angeiht, wat binnen steiht, t.B. dat Kontobook, wo dat Geld opschrieven ward dat Lederbook, wo Leder to'n Singen binnen sünd, t.B. för de Kark