# started 2014-08-16T15:12:48Z "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar.Ximiä ul ximik mätdä häm quşılmasınıñ tözeleş, üzençälek, totaşıluın häm reaksiäsen öyränä torğan fän."@tt . "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar.Yunıs Mirğäziän — Dönyanıñ bik küp qítlarında, okeannarında, diñgezlärendä bulğan, yözlägän danlı qalalarnı üz küzläre belän kürgän ädip. 1927. yılda tuğan.Mirğäziän Yunıs tatar uquçısın bötenläy yaña dönyağa alıp kerde. Anıñ äsärlären uqığan keşe üzen bütän dönya keşese itrp xis itä kebek. Bu äsärlärdän tuğan telne, tuğan ilne-cirne sağınu, yaratu xise börkelep tora.M. Yunıs Tatarstannıñ Bawlı yağında tua. 1944."@tt . "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar. Qazan Däwlät Universitetı, V. İ. Ulyanov-Lenin isemendä, Räsäydäge berençe uqu-uqıtu häm fän üzäkläreneñ berse, 1804. yılda nigez salına (1918. yılğa qädär - İmperator, 1925. yıldan Lenin isemendä).1996. yıldan Räsäy Federatsiäse xalıqları mädäni mirasınıñ ayıruça ähämiätle däwlät obyektları isemlegenä kertelä. Universitet qarşında 1812-1858. yıllarda Pedagogik İnstitutı, 1919-1937."@tt . "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar.Taşlı Yar – Mamadış yanında urnaşılğan ber awıl. İsemennän küräbez, ul yılğa yarında urnaşılğan, häm ul çınlap ta taşlı. Yılğanıñ iseme – Şía. Urıslar awılğa «Novoe Motçalkino» isemen quşqannar, ämma anda yäşän Keräşen Tatarları anı barıber iskeçä yäğni «Taşlı Yar» dip atílar. Sovet çorında urıslar awıl yanında duñğız férmısın yasarğa ämer birgännär, häm şunnan soñ ğına awılda torğan Keräşen Tatarları duñğıznı asrí başladı."@tt . "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar.Tatarstan 45 rayonğa 1927.neñ 27. Febräldän bülänä. Soñraq rayon sanı 70kä citä, 1963.tä 17gä qala. Xäzer Tatarstanda 43 administrativ rayon. Qazanda 7 şähär rayonı ğämäldä. Tatarstan rayonnarı:A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z"@tt . "İdel-Ural berlege (İdel-Ural ştatı) 1917-1919 yıllarda Könçığış Awrupada xäzerge öç Törki-Tatar (Tatarstan, Başqortstan, Çuaşstan) häm öç Fin-Uğır (Mari İl, Mordoviä häm Udmurtiä) cömhüriätlären berläştergän."@tt . "Интернет яки Пәрәвез (ингл. Internet, Interconnected Networksтан кыскартылган) — мәгълүмати чыганакларның бөтендөнья глобаль системасы. Бөтендөнья пәрәвезе (World \"Wide \"Web, WWW) — үзара гиперсылтамалар белән тоташкан документлар системасы (челтәре) ул.Шәхси адреска ия булган һәрбер аерым документ Web-бит дип атала.Һәрбер Web-бит шул ук санакта яисә челтәрнең башка санагында сакланучы башка битләр белән күптөрле бәйләнешкә ия була ала."@tt . "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar.Latviä, räsmi iseme Latviä Cömhüriäte (latışça: Latvijas Republika) — Tönyaq Awrupada Baltıyq diñgeze buyında urnaşqan däwlät. Kürşeläre: tönyaqta Estoniä, könçığışta Räsäy, könyaqta Litva."@tt . "Kareliä (Kareliä Cömhüriäte) (Karelça: Karjalan Tazavaldu, Urısça: Республика Карелия, Suomiça: Karjalan Tasavalta ) Skandinaviädä, Aq Diñgezdä urnaşqan. Kürşeläre: tönyaqta Murmansk ölkäse, könçığışta Arxangelʻsk ölkäse, könyaqta Leningrad ölkäse, Vologda ölkäse, könbatışta Finlândiä."@tt . "Бу мәкаләнең латин әлифбасындагы игезәге бар.Layış Rayonı (Urısça: Лаишевский район (Laişevskiy rayon))."@tt . "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar. Fici (Fici Utrawları Cömhüriäte) (İngliz: Republic of the Fiji Islands, Fici: Matanit ko Viti) Tın okeanında, Fici arxipelagında urnaşqan. Kürşeläre: tönyaqta Tuvalu, könçığışta Tonga, könbatışta Vanuatu."@tt . "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar.Finlandiä räsmi iseme Finlandiä Cömhüriyäte (Finçä: Suomi, Şvedça: Finland. Skandinaviäda, Baltik Diñgeze yarınnda urnaşqan. Kürşeläre: tönyaqta Norvegiä, könçığışta Räsäy (Kareliä), könbatışta Şvetsiä."@tt . "Ğällämova Alisä Mixail qızı (1972), şahmatçı, xalıqara grossmeister (1988). Profsoyuzlar fizkultura-sport cämğiätendä tärbiälänä (Qazan). 1987. yılda (16 yäşkä qädär qızlar arasında), 1988 yılda (20 yäşkä qädär qızlar arasında), dönya, 1992. yılda (Ukraina cıyılma taqımı sostavında), Awrupa çempionı. Bötendönya şahmat olimpiadaları büläk iäse: SSRB cıyılma taqımı eçendä 1.-2. urınnar (1990); Ukraina cıyılma taqımı sostavında 2. urın (1992); RF cıyılma taqımı sostavında 2.13. urınnar (1996)."@tt . "İr häm xatınnıñ bergä yäşäwe möhim íctímağí institüt bulıp tora. Äxläqsezlektän qotılu öçen, ğäliäsen tota alğan här yäş keşe öylänergä tieş. Íslam küzlegennän qarağanda, níqaxlaşmaw – äşäkelek. Ul ğına da tügel, ike keşeneñ mäxäbbäten arttıru öçen ir belän xatın bulıp yäşäwdän dä yaxşırağı yuq. Mätdi xäle naçar buluı arqasında öylänä almí qalğan keşelärgä isä, censi omtılışlarnı basar öçen, waqıt-waqıt uraza totarğa kiñäş itelä."@tt . "Şalyapin Fyodor İvan ulı (1873.-1938.), cırçı (bas). Respublikanıñ xalıq artistı (1918.). Ämät bistäsennän. 1890. yılğa qädär Qazanda yäşi, çirkäw xorlarında cırlıy, opera häm dram spektaklläre statistı, opera xorı cırçısı bula. Pötr İlyiç Çaykovskiynıñ Qazan muzık söyüçelär tügäräge quyğan Yevgeni Onegin spektaklendä Zaretski partiäsın başqara. 1895.-1922. yıllarda Sankt-Peterburgtağı Mariinsky häm Mäskäwdäge Zur Teaterlärdä, Mäskäw Xosusi Rus Operasında cırlıy. 1897., 1899. häm 1909."@tt . "Sämitev Yosıp Yunıs ulı (1925-87), fizik, fiz.-mat. fän. doktorı (1967), professor (1970). TASSRnıñ atqazanğan fän eşleklese (1985). 1954. yıldan Qazan Däwlät Universitätendä, 1957.-85. yıllarda organik quşılmalar tözeleşen öyränü labaratorí mödire. Ber ük waqıtta 1965.-70.tä SSSR FAneñ Qazan filialı Organik häm Fizik Ximiä İnstitutında. SSSRda berençelärdän bulıp organik ximiädä tikşerenülär öçen TMP qullana. Xezmäte yuğarı sífatlı TMP spektroskopiäsenä qarí."@tt . "Zölfät (Ðölfät Malik'ov) 1947. yılnıñ Ğínwarında Tatarstannıñ Möslim yağında tuğan. Üniversitättä uqığan, \"Yäş Lenin'çı\" gäzetendä, Yazuçılar berlegendä eşlägän. Bügenge köndä «Çayan» jurnalında eşli.Anıñ böten ícatı tuğan yağına bäyle. Ni turında yazsa da, xisläreneñ tamırı – tuğan yağında – Möslimdä.Basılğan cíıntıqlarınnan \"Yazmışlar yarında\", \"Utlı bozlar\", \"Adaşqan bolıt\", \"İke urman arası\" isemle şiğer kitapların kürsätergä mömkin."@tt . "Äxmät ibne âl-Ğabbas inbe Raşid ibne Xammad ibne Fazlan (ibne Fađlan) (Ğäräpçä:Aḥmad ibn Faḍlān أحمد ابن فضلان)(10. yöz) Ğäräp säyäxätçese. Bağdad xälifäse âl-Moqtädir sarayında xezmät itkän. 921-922. yıllarda Bağdad xälifäse âl-Moqtädir ilçelege särkätibe (Bolğarğa âl-Moqtädir ilçelege). Säyäxätnamäsendä Urta Asía, İdel belän Ural töbägendä yäşäwçe Bolğar, Xäzär, Başqort, Törekmän, Rus (Viking), Komi häm başqa xalıqlarnıñ tormışı häm ğöref-ğädätläre xaqında qimmätle mäğlümatlar tuplanğan. R."@tt . "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar.Almış (Almas) iltäbär yäki Almış ämir, Almuş, Almas, Almış mälik, Almış patşa, Almış (Abdallah) Cäğfär ibn Şilki (9. yöz axırı – 10. yöz urtaları), İdel buyı Bolğarı idaräçese (iltäbäre). Möselmanlıqta alğan iseme Cäğfär bine Abdallah. Şilkineñ ulı. 10. yöz başında Xäzär qağanlığına buysınğan Urta İdäldäge il-bäklek xakime. Xäzär qağanlığına buysınudan qotılu teläge belän Bolğar qäbilälären berläşterü öçen köräşä. Bağdad xälifäsenä ilçelä cibärä."@tt . "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar.Qaban külläre, Birge Qaban, Arğı Qaban häm Yuğarı Qaban külläre sisteme. Qazan eçendä urnaşqan. Karst upqınnarınnan xasíl bulğan çoqırlarnıñ qatlawlanuı nätiçäsendä İdelneñ elekke su yulı urınında barlıqqa kilgän. TR territorísındağı iñ zur yomıq sulıq, ğomumí mäydanı 186 ha tar buğaz belän totaşqan Birge häm Arğı Qabannıñ ozınlığı 5575 m, Yuğarı Qabannıñ ozınlığı 1030 m. Ğomumí su küläme 11,8 mln. m³."@tt . "Gerhard von Mende /fon MENde/ (1904-1963), Alman tarixçısı, türkolog.1936-1940. yıllarda Berlinnıñ Çit illärne Öyränü yuğarı mäktäbe häm 1940. yıldan Berlin universitetı professorı, ber ük waqıtta 1941. yıldan Poznan universitetı professorı. 1941-­1944 yıllarda Almaniänıñ okkupatsilanğan Könçığış cirlär ministerlegendä \"Qawqaz Milli Aradaşıq\" (ş.i. Tatar aradaşlığı) häm \"Çit xalıqlar\" bülekläre citäkçese."@tt . "Ekaterina II Alekseyevna (Yekaterina II Aleksey qızı, tumıştan Sophie Augusta Fredericka of Anhalt-Zerbst, Tatarlarda – Äbi Patşa) (1729. – 96.), Räsäy imperatritsası (1762. yıldan). 1767. yılda Qazanda bula. Yekaterina II idarä itkändä Rusiä İmperiäsendä yäşäwçe Tatarlar tormışında uñay üzgäreşlär küzätelä: 1783."@tt . "Бу мәкаләнең латин әлифбасындагы игезәге бар.Allah (Ğäräpçä ﷲ), İslamda yuğarı ilähi zat, aña birelgän 99 atamanıñ iñ äwwälgese.Qor'ändä Allah ber häm berdänber olähi köç, dönyanı yaratuçı häm axırzaman xökemdarı. Möxämmäd isä cir yözendä anıñ soñğı päyğämbäre (näbi) häm ilçese (räsül). Allah dönyanı, mäxlüqätne (can iälären), tabiğätne, bändälärne yaratuçı."@tt . "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar.Täñre, borınğı Törkilärdä küktäge baş alla. Bolğarlarda Täñre il, xalıq, däwlät yazmışı belän idare itüçe, kük qoyaş, at häm börket sífatlarına iä bulğan ilâhi zat bularaq küzallana. Täñre töşençäse, allağ möräcäğät itü räweşe bularaq, Tatarlarda soñğı däwerlärdä dä saqlana."@tt . "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar.Yeltsin Boris Nikolayeviç (Urısça:Ельцин Борис Николаевич) (1. Fevral 1931-23. Aprel 2007), däwlät eşleklese, berençe Räsäy Prezidentı. 1955. yıldan xucalıq häm partiya eşendä, 1976-1985. yıllarda KPSSnıñ Swerdlaw Ölkä Komitetı 1. särkätibe, 1985.-86. da KPSS ÜK särkätibe, 1985-1987. dä Mäskäw Şähär Komitetıniñ 1. särkätibe. 1987-1989. da SSSR Tözeleş Däwlät Komitetı räiseneñ 1. urınbasarı – SSSR ministrı. 1989-1990."@tt . "Littrow Joseph Johann (Литтров Иосиф Антонович) (1781.-1840.), astronom, Peterburg FAneñ möxbir äğzası (1813.). İ. M. Simonov häm N. İ. Lobaçevskineñ ostazı. 1807.-09. yıllarda Krakow, 1810-16 da Qazan universitätlärendä uqıta, 1819. yıldanñ Wena observatorísı direktorı. Qazan Şähär Astronomí Observatorísına nigez sala (1814.). Xezmätläre astronomíğa häm kük mexanigına qarí. Aydağı ber kratergä anıñ iseme birelä."@tt . "Bu mäqäläneñ kirill älifbasındağı igezäge bar.Arça şähäre. Arça Rayonınıñ üzä